siz de görmüşsünüzdür, imece ev işçileri sendikası, 16 haziran dünya ev işçileri günü yaklaşırken ilo’nun 189 sayılı sözleşmesine türkiye’nin imza atması için bir kampanya başlattı. ev işçiliğini tanımlayan, haklarını güvence altına alan bu sözleşme 16 haziran 2011 yılında kabul edilmiş yani 16 haziran’ın dünya ev işçileri günü olması da bu sözleşmeyle ilgili. sözleşme ev işçiliğini şöyle tanımlıyor:
- Ev işi terimi, ev ya da hanehalkı için veya ev içerisinde icra edilen işleri ifade eder;
- Ev işçisi terimi, istihdam ilişkisi dâhilinde, ev işleri ile uğraşan herhangi bir kişiyi tanımlar;
- Ev işleri ile ara sıra ya da gelişigüzel meşgul olan ve ilgili işi meslekî bir temele dayalı olarak icra etmeyen bir kişi ev işçisi değildir.
sözleşme, devamında şu tedbirleri zorunlu kılıyor:
- Örgütlenme özgürlüğü ve toplu sözleşme hakkının etkin olarak kabulü;
- Tüm zorla ya da cebrî çalışma biçimlerinin tasfiyesi;
- Çocuk işçiliğinin etkin bir biçimde ilgası;
- İstihdam ve mesleğe ilişkin ayrımcılığın tasfiyesi
ev işçiliği, bugün çoğu durumda ücretli köleliğe benzer bir istihdam biçimi, sigorta vb sosyal haklar yok, işin tanımı muğlak, fiziksel olmasa da duygusal şiddet yaygın. bütün bunlarda ev işinin ev işçilerinin ücretli çalışması dışında, hane halkındaki kadınlar tarafından ücretsiz yapılmasının da etkisi var. ev temizliği hizmeti veren şirketler zaman zaman erkekleri de istihdam etse de, ev işçiliği bir kadın mesleği, zaten ev işçileri türkiye’de “kadın” olarak tanımlanıyor, “çarşamba kadın geliyor” “ben o kadından çok memnun kaldım” gibi…
ev işçiliği kadın işi çünkü neredeyse her kadının büyürken öğrendiği işler bunlar. herhangi bir mesleki eğitim almamış bir kadının yapabileceği işlerden biri bu. yarı zamanlı yapılabildiği için de, zaman zaman uzun mesaiye kalmayı gerektiren tekstil gibi işlere tercih ediliyor. ev işçiliğinin başkalarının kirini temizlemek[1] olarak tanımlandığı oluyor. bu tanımı doğru bulmuyorum çünkü lokantalarda, barlarda, otellerde, hastanelerde temizlik işi yapanlar da “başkalarının kirini” temizler. kamusal alanda temizlik daha zor çünkü insanlar ortak alanlarda evlerinde gösterdikleri özeni göstermez. ev temizliği işi yapanları ayırt eden şey, kendi evlerinde ücretsiz yapacakları işi başka birinin evinde ücretli yapmaları, iş tanımının, kapsamının belirsizliği, işverenin yükümlülüklerinin muğlaklığı.
göçmenler için ilk akla gelen ihtimal
sosyalist sistemin dağılmasıya o ülkelerden başlayan göç ev işçiliğiyle ilgili yeni olgular çıkartmıştı ortaya; özellikle sağlık alanında mesleki eğitimi olan ama çalışma izni bulunmayan kadınlar, düşük ücretler karşılığında evde yaşlı ve hasta bakımı yapmaya başladı. zaten kaçak çalıştıkları için emeklilik söz konusu değil, güçleri yettiği sürece çalışmak zorunda bu kadınlar. iki yıl önce kolumu kırdığımda, evin temizliği için birini tutmak zorunda kaldım. gelen kadının yaşı altmışa geliyordu, gürcüydü ve kırık kolumla ilgili tavsiyelerinden, tıbbi bilgisi olduğu anlaşılıyordu. yemek yerken sohbet ettik, “komünizm kötü diyorlar ama buradan çok daha iyiydi” dedi!
suriye iç savaşından sonra bu ucuz emek ordusuna suriyeli kadınlar katıldı. kalacak yeri de olmayabilen kadınlar özellikle yatılı ev işçiliğini çok ucuza yapmaya razı geliyor.
göçmen kadınlar hem güvencesiz hem de güvensiz koşullarda çalışıyor. kaçak çalıştıkları için birçok şeye göğüs germek zorunda kalıyorlar, onlara tahsis edilen yer ancak depo olarak kullanılabilecek odalar oluyor. bazen ücretleri tam ödenmiyor, taciz de çok yaygın. şirin ünal’ın evinde şüpheli bir biçimde ölen nadira kadirova vakası çok duyuldu ama kim bilir duyulmayan ya da cinayete kadar varmayan ne vakalar var.
köle değil işçi
sözleşmenin bu kısmı onlar açısından çok önemli:
Her Üye, ev işçilerinin aşağıdaki haklara sahip olmaları hususunda gerekli tedbirleri almakla yükümlüdür:
- Ev işçileri, işvereni ya da muhtemel işvereni ile evde ikamet edip etmemek konusunda anlaşma yapmakta özgürdür;
- Evde ikamet eden işçi, yıllık izinlerinde, günlük veya haftalık dinlenme sürelerinde evde kalmaya ya da hanehalkı ile birlikte olmaya mecbur değildir;
- Ev işçileri, seyahat ve kimlik belgelerini kendi ellerinde bulundurma hakkına sahiptirler.
sonuncu madde yani bu kadınların kimliklerine ve pasaportlarına el konulmasının önlenmesi çok önemli.
ilo’nun 189 sayılı sözleşmesi ev işçileriyle ilgili farklı olguları da ele alan çok kapsamlı bir metin, sözleşmenin türkçesine ilo’nin sitesinden ulaşmak mümkün.
yıllardır bu alanda iğneyle kuyu kazarcasına çalışmalar yapan, kurucuları arasında hdp eski milletvekili serpil kemalbay’ın da bulunduğu ve çok emek verdiği imece ev işçileri sendikası’nın bu kampanyası çok önemli, ev işçilerinin işçi sayılması, işçilerle eşit haklara sahip olması çok büyük bir adım olacak. ayrıca uzun vadede, ev işinin ücretsiz yapıldığında da iş olduğunun fark edilmesini sağlayabilir.
ev işçileri çocuk bakımı, yaşlı bakımı, hasta bakımı ve tabii yemek, temizlik gibi çeşitli işler yapıyor. çocuk bakımı konusunda erkeklerin de sorumluluk alması, devletin ve sermayenin (yaşama alanlarında devlet, işyerlerinde sermaye) de toplumun geleceği anlamına gelen bu işe destek olması gerekiyor. yaşlı bakımı, hasta bakımı ise devletin sağlaması gereken hizmetler.
ev temizliği ve yemek gibi, ev işinin temeli sayılan işlerde, hane içinde yaşayan erkeklerin sorumluluk alması, iş saatlerinin kadınlara ve erkeklere bu işlere ayıracak şekilde olması çok önemli. zaten türkiye gibi, emeğin çok ucuz olmadığı yerlerde, evinin işini bir işçiye yaptırmak ancak geliri yüksek olanların ulaştığı bir lüks.
ev işi kadın işi mi?
aralarında maalesef kendilerini feminist olarak tanımlayanların da bulunduğu bazıları, bu “kadın”ları, kadınların istihdam ettiği varsayımıyla konuşuyor. oysa bu işveren kadınların önemli bir kısmı bir erkekle aynı evde yaşıyor. ev işleriyle ilgili birinin istihdam edilmesinin o evde yaşayan, eli kolu sağlam bütün yetişkinlerin değil, kadınların işini kolaylaştırdığı, kadınların görevi olduğu fikri dahi ev işinin kadın işi olduğu anlamına geliyor.
ev işi iş, ev işçisi işçi, erkekler de ev işi yapabilir.
[1] hatta gül özyeğin’in bu adda bir çalışması var. başkalarının kiri kapıcılar, gündelikçiler ve kadınlık halleri, özyeğin, gül, çev. suğra öncü, 2005, iletişim yayınları, istanbul
fotoğraf: net haber ajansı
