Bahar Gök bihargok1982@gmail.com
Tekirdağ’da Saray’da bir tekstil fabrikasında forkliftin altında kalan Asiye Önal yaşamını yitirdi, üç çocuk annesiydi. Bu esasında iş kazası değil bir iş cinayetiydi çünkü patron gerekli önlemleri almayarak kazaya davetiye çıkarmıştı. Forklift operatörlüğü sertifikası sahibi ve üniversitede iş sağlığı güvenliği okuyan arkadaşımız Bahar Gök yazdı.
22 Aralık 2021 tarihinde Tekirdağ’ın Saray ilçesinde, tekstil ürünleri yapan bir fabrikada forklift kazası sonucu bir kadın işçi hayatını kaybetti. Üç çocuk annesi 52 yaşındaki Asiye Önal adlı işçi, yemek molasından erken döndükten sonra, geri geri gelen forklift operatörünün kendisini görmemesi nedeniyle kaza yaşandığını söyleyen çalışma arkadaşları, kaza için fabrika yönetimine tepkili. Fabrikada daha önce de forklift kazaları yaşandığını ve alınan tedbirlerin yeterli olmadığını söyleyen işçiler bir anlık dalgınlığın hayatlarına mal olduğunu söylüyorlar. İş cinayeti diyeceğimiz kazayı öğrenmek için Asiye Önal’ın çalışma arkadaşlarına ulaşıp detayları öğrendik ancak kendilerinin isimlerini, işyeri içerisinde sorun yaşayabilecekleri ihtimalini gözeterek vermeyeceğiz.
Buzdolabı ve çamaşır makinelerinin su sızdırmalarını engelleyen keçelerin üretildiği ve kesildiği fabrikada, keçeler kesilerek kasalara doluyor. Büyük çaplı kasalar çok ağır ve insan eliyle kaldırılması mümkün değil. Bu nedenle makine önlerindeki kasalar forkliftle alınarak depo-sevkiyat alanına taşınıyor. Her makinede bir işçi, duruma göre de birkaç makineye birden bakan bir işçi çalışıyor. Bazen de kasalar transpalet ile makinenin uzağına daha doğrusu forkliftin rahatça alabileceği bir alana taşınıyor. Fabrikada yaya geçiş yolları ve forklift yolu ayrı. Ancak iş yoğunluğu ve seri üretim koşulları içerisinde yol ayrımına dikkat edilmediği de oluyor haliyle.
İş yetişsin diye yemek molasından feragat ediyor işçiler
Kaza yemek molasında yaşanıyor. Makinenin önünde biriken malzemeleri yetiştirmek için moladan erken dönen Asiye Önal, sevkiyat yolundaki forklift geçişini kullanıyor. Tüm çalışanların yemek molasında olduğunu düşündüğünden telefonuna bakarak ilerliyor. Yemek molasında olması gereken forklift operatörü de aynı şekilde işi yetiştirmek için, üretim alanında o saatte kimsenin olmayacağı rahatlığıyla geri geri giderken arkasına bakmıyor. Önal’ı görmeyerek çarpıyor. İki işçi de işi yetiştirmek için molasından feragat etmiş. Belki amirlerinden azar yememek için, belki moladan kıstıkları 10 dakikayı mesai saatinde tuvalete gitmek için değerlendirecek, belki servislere yetişmek için soyunma odasına daha erken gidebilmek için kullanacak, belki de normalde işleri yetiştiremedikleri için hemen her moladan kısmak zorunda kalan iki işçiden biri mezarda, diğerinin akıbeti belli değil. Kazanın ardından fabrikaya gelen savcıların yaptığı incelemelerde, Önal’ın kusurları üzerinde durulmuş daha çok. Bu nedenle de çalışma arkadaşları cinayetin sorumlusu olarak arkadaşlarının gösterilebileceği bir rapor hazırlanma ihtimalini düşünüyorlar. Ancak bu tür bir kaza yaşanma riskinin oldukça yüksek olduğunu bilen fabrika yönetiminin riskleri azaltacak tedbirler üzerinde yoğunlaşmadığını da söylüyorlar. İş Güvenliği Kurallarına göre standart tedbirler alınıp, sorumluluğu çalışana yükleyen İş Sağlığı ve Güvenliği uzmanları-tüm işletmeler gibi-fabrikanın fiziki yapısına göre saha çalışmaları yapıp özgün yöntemler geliştirmiş olsalar böylesi kazalar yaşanmayacak elbette.
Yardımcı operatörler hiçbir yerde yok
Forklift eğitimini alan operatörlere, eğitimde sık sık tekrarlanan bir kural vardır. Geri geri giderken arkaya bakmak. Çünkü makinenin iki yanında da bulunan aynaların kör noktaları vardır ve arkayı göremezler. Sürekli geri gitmek zorunda olan forklift operatörleri sürekli arkaya bakarak ilerlediklerinde kısa zamanda ciddi boyun ve omurilik rahatsızlıkları yaşıyorlar. Birkaç yıl önce Ford fabrikasından çıktığı için pişman olan-aynı yüksek ücreti çalıştığı hiçbir yerde alamadığı için-kadın bir forklift operatörü “boynumdaki ağrıyı hatırladığımda pişman olmaktan hemen vazgeçiyorum, yere batsın parası diyorum” sözleriyle özetlemişti yaşadıkları sorunu. Forkliftlerin ön camına, arkayı görebilecek dış bükey bir ayna takıldığında, forklift operatörünün sağlığı, bir başka işçinin hayati riski ortadan kalkacak. Forkliftin arkasında kalan işçi yere eğildiğinde işçinin yine görülememesi durumunda ise üretim alanına giriş yapıldığında forklift operatörüne yardımcı operatör-işaretçi operatör-adı verilen çalışanların yönlendirilmesi gibi bir ihtiyaç doğuyor. Yatış elemanı olarak ifade edilen yardımcı operatör konumlandırmasını hiç bir patronun yaptığını henüz görmedik duymadık. Haybeden maaş aldığını söyledikleri bu operatörler için asla kontenjan açmayacakları da aşikar. Hem forklift eğitimi almış hem de işçi sağlığı ve iş güvenliği eğitimlerine devam eden biri olarak, iki alanda da deneyimi olan eğitmenlerimizin görüşüne de başvurarak biz birkaç öneri sunmaya çalışalım.
İş Güvenliği için birkaç öneri
Forklift, fabrikalarda en işlevli aynı zamanda en tehlikeli iş makinelerinden biridir. Her iki kazadan birinin ölümlü sonuçlanmasıyla nam salmıştır. Olabildiğince yaya durumdaki işçilerden uzak çalışması gerekir ancak üretim alanlarında buna asla riayet edilmez. Depo-sevkiyat işleri için oldukça kullanışlı olan forkliftlerin depo-sevkiyat alanının dışına çıkmaması ilk tercih edilen olmalıdır. Üretim alanlarındaki malzemeleri, paletleri transpalet veya Reachtruck gibi iş makineleriyle, belirlenen forklift alanlarına taşımak riski azaltacaktır. Yaya geçiş ve forklift geçiş alanları bariyerle kapatıldığında da risk azalacaktır. Forklift operatörlerinin sınır ihlali yapma ihtimali ortadan kalkmış olacaktır.
Yine forklift kazalarının en çok yaşandığı anlar, forkliftin manevra yaptığı anlardır. Manevranın hızlı yapılmaması ve çalışanlarla temas noktalarında yardımcı operatör kullanılması da riski azaltacaktır. Üretim alanında konumlandırılan forkliftlerin yandan yüklemeli olanı tercih edilmelidir. Yandan yüklemeli forkliftlerde geri gitme zorunluluğu olmadığı gibi, forklift operatörünün görüş açısı hem ön taraftan hem de sol taraftan oldukça geniştir. Yakın dönem üretimi olan bu forkliftler aynı zamanda yan yan ilerleyebildiği için kaza riski sıfıra yakındır. Manevra anlarında yardımcı operatöre ihtiyaç duymaz. Bütün bunlarla birlikte, hızlı çalışması ve işi yetiştirmesi için operatörlere baskı uygulanmaması bizce en belirleyici olandır. Çünkü iş güvenliği tedbirlerini askıya almak zorunda kaldıklarını söyleyen işçilerin tamamının anlattıklarından mobbinge maruz kaldıklarını görüyoruz, duyuyoruz, yaşıyoruz.
Emekli olması gereken yaşta ama çalışıyor
52 yaşında hala bir fabrikada beden işçisi olarak çalışıyor olmak zaten bir kadın işçi için oldukça yorucu ve stresli bir durum. Yaklaşık 10 yıldır aynı fabrikada çalışan Asiye Önal binlerce kadın gibi, bedeninin kaldırmakta zorlandığı bir yoğunlukta koştura koştura çalışıyor. Elinde telefonla üretim alanına giriyor olması işyeri dışındaki “görevleriyle” ilgili doğrudan. Mola saatlerinde, 5 dakikalık tuvalet kaçamaklarında, ya ailesiyle, ya halletmesi gereken bir işle boğuşmak zorunda kalan tüm kadınlar gibi. Çalışırken, aynı anda onlarca şeyi düşünüp saati ve sayıyı tamamlamak zorunda olanlardan yani. Bir anlık ‘dalgınlıkla’ hayatının elinden kayıp gidebileceğini düşünmeden işine koşturan, evi geçindiren, evdekilerin işini yapan, çocuk büyüten bir kadın işçi. Bir anlık ‘dalgınlık’ denilerek basitleştirilen ancak süreklileşmiş bir koşturma içerisinde emeklilik hayalleri de ellerinden alınmış bir kadın işçi. Patronların, düşük maliyetlerle yüksek kar, az işçiyle çok iş hesabının son kurbanı. Biri yitip gittiğinde yerine, iş güvencesiz, kayıt dışı, düşük ücretli binlerce yedek bulabileceği bir işçi. Sömürü düzeni içerisinde ilk gözden çıkarılanlardan vs. İş cinayetinin raporu ne zaman hazırlanır, suç işçiye mi yüklenir henüz net bir şey söyleyemiyoruz. Ancak neresinden tutarlarsa tutsunlar, bu kazanın bir iş cinayeti olduğu gerçeğini tekrar edeceğiz. İş Güvenliği, riskleri ortadan kaldırmak için vardır. Bunun için periyodik risk analizleri yapılmalıdır. Kadının ve işçinin hayatının sudan ucuz olduğu bir ülkede patronlar maliyet nedeniyle bunu yaptırmazlar. Üç kuruşa, beş kuruşa olay kapatılır. Ölen öldüğü ile kalır…
