Sosyalist hareketin ivme kazandığı 19. yüzyılın ortalarından itibaren kadınlar açısından da “yıldızın parladığı anlar” vardır. Bu zamanlarda kadın hareketi içinde de sosyalist hareket içinde de zekâları, bilgileri, eylemleri ile öne çıkmış pek çok kadın görürüz. Kadınlar bugün olduğu gibi geçmişte de birbirlerine yol vererek, el ele tutuşarak ayakta kalıp haklarını ve varlıklarını, hem birlikte hareket ettikleri “dostlarına” hem de siyasi iktidarlara kabul ettirdiler.
Anna Altmann da 19. yüzyılın işçi kökenli sosyalist kadın hakları savunucularının önde gelen isimlerinden biridir. 17 Kasım 1851 yılında o zamanki Kuzey Bohemya’nın sanayi bölgesinde bulunan Leipa’da yoksul bir ailenin çocuğu alarak dünyaya gözlerini açtı. Beş buçuk yaşında aile bütçesine katkı amacıyla bölgede bulunan bir baskı atölyesinde işe girdi. Altı yaşında ilkokula başladı. 1912 yılında yazdığı anılarında okul yıllarını şöyle anlatıyordu: “Okula akşam 07.00- 21.00 arasında gitmek zorundaydım. Titrek mum ışığı altında yoksul çocukların neleri, ne kadar öğrenebildiklerini bana hiç sormayın.”
12 yaşında yaşadığı yerin yakınlarında bir iplik fabrikasına girdi. “En azından burada dayak yemiyordum ama çalışma saatleri çok uzundu. Sabah 05.00’dan akşam 19.00’a kadar, kahvaltı ve öğle yemeği molası olmadan biteviye çalışıyorduk. Günlük 24 Kreuzer (dönemin Bakır Avusturya parası) karşılığında 14 saat çalışıyorduk.” diye anlatıyordu ağır çalışma koşullarını.
Babası da işçiydi. 1860 yılında eve babası aracılığıyla Volksville (Halkın İradesi) gazetesi girmeye başladı. Gazete aracılığıyla işçi hakları konusunda bilgi edinen Anna, 15 yaşında iki işçi arkadaşıyla birlikte bir greve öncülük etti. Hakları olan ücreti aldılar ama eylem sonrasında işten atıldılar.
1877 yılında emek tarihçilerinin “aniden” diye tanımladıkları bir evlilik yaptı. Kocasının, kendisini işçilerin aydınlatılması ve bilinçlendirilmesi çalışmalarına adayan bir sosyalist olduğu yazılıyor. Evli çift bir süre sonra Aussig’e taşındı ve üç çocukları oldu. Aile 1881’de Bohemya’daki Leipa’ya, 1886’da da Bensen’e taşındı.
“Erkek delege istiyorlardı”
Anna Altmann Avusturya sınırları dahilinde Habsburg monarşisine karşı savaşan ilk sosyalist ajitatör olarak tanımlıyor kendisini “Bir Proleter Çocuğun Hayatı’ndan” isimli otobiyografik kitabında ve şöyle devam ediyor: “O zamanlar Avusturya’daki tek ajitatör bendim. 1889’da Aşağı Avusturya’nın Hainfeld kentinde partinin birleşme konferansı yapılacaktı ve Bohemya’dan katılacak yoldaşlara da bu konuda bilgi verilerek bir delegasyon listesi hazırlamaları istendi. Delege olarak seçildim ve bunu Viyana’ya rapor ettim. Viyanalı yoldaşlar o dönemde ‘kadınlar henüz hazır değil’ gerekçesiyle delegeliğimi reddettiler. Erkek delege istiyorlardı. ‘Hep aynı saplantı’ diye düşündüm.”
O monarşiye kafa tutan bir kadın kuşağındandı, erkeklere pabuç bırakmak niyetinde değildi.
Ertesi yıl Viyana’da üyelerin entelektüel ve maddi çıkarlarını desteklemek amacıyla Sosyal Demokrat Kadın İşçi Eğitim Derneği kuruldu. Derneğin sözcüsü Altmann’dı. “ Delegeliğimin reddedilmesinden bir yıl sonra, Haziran 1890’da Reichenberg’deki bir toplantıdan eve dönmüştüm. Viyana’daki Kadın İşçi Derneği’nin 29 Haziran’daki kuruluş toplantısında konuşma yapmak üzere bir davet aldım. Evet, dedim. (…) Toplantıya çok iyi katılım oldu; Viyana’nın çeşitli gazetelerinden çok sayıda muhabir, hekim ve meslek sahibi kadınlar da derneğin kuruluş toplantısında yer aldılar.”
Altmann toplantıda sosyal demokrat hareket içinde kadınların neden örgütlenmesi gerektiğini yaşamından örnekler vererek savundu. Bu toplantıdan sonra Adelheid Popp, Charlotte Glas, Anna Boschek, Amalie Ryba ve Marie Krasa ile birlikte Avusturya çapında toplantı ve konferanslar düzenleyerek kadın yapıları kurmaya çalıştılar. Kısa zamanda Altmann Kuzey Bohemya’daki kadın hareketinin önde gelen isimlerinden ve bu hareketin tanınmış ve popüler konuşmacısı oldu.
Yalnız kadınlara açık toplantı
Faaliyetleri Avusturya monarşisinin dikkatinden kaçmadı. 1891’de yapılan bir ev araması sırasında Viyana ile olan tüm yazışmalarına ve ajitasyon malzemelerine el konuldu. Anna Altmann yedi kez suçlandı, beş kez ceza aldı, bir kez delil yetersizliğinden, bir kez de temyizde beraat etti. Bu arada kadın işçileri parti içinde örgütleme ve bilinçlendirme çabaları da sürüyordu.
“Bensen’de artık işçiler arasında da işler canlanmaya başlamıştı; 1893’te, şimdi adı yoldaş Popp olan yoldaş Dworschak’ın konuşmacı olduğu halka açık bir kadın toplantısı düzenledim. Toplantıya katılım oldukça yüksek oldu. Bu, burada yapılan ilk kadın toplantısıydı ve erkeklerin katılımına kapalıydı. Daha sonra diğer yoldaşlar geldi; bunların arasında yoldaş Anna Boschek de vardı.” Proleter kadın örgütlenmesi için uğraşı verip bunda başarı kaydedilmesini “hayalim gerçekleşti” diye tanımlıyordu daha sonraları Altmann.
Bu ekipten bazıları 1893 yılında çıkarılan Arbeiterinnen Zeitung (Kadın İşçi) gazetesinin yayın kurulunda ve yazı kurulu içinde yer alacak, kadın işçilerin hak ve çıkarlarını savunan yazılar yazacaktı. Dönemin uzun ömürlü bir kadın yayını olan Kadın İşçi gazetesinin 20. yıl dönümünde yaptığı konuşmada Altmann kadın işçilerin Avusturya sosyalist hareketi içinde varlık göstermesi sürecini şöyle anlatıyordu: “Avusturya metropolünde bir kadın işçi hareketi inşa etmenin temel taşlarının atıldığı yıldan bu yana 21 yıl geçti. Viyana’nın kadın işçi önderleri mirastan mahrum bırakılmış proleter kadınların sınıfsal durumlarının farkına varmaları için bir sığınak olarak işçi derneğini kurdular. ‘Arbeiterinnen-Zeitung ise kadın proletaryanın çıkarlarını savunmak, her yere eğitim ve bilgiyi götürmek ve sınıf bilincini en geniş çevrelere yaymak için genç bir savaşçı olarak sahneye çıktı. Yavaş ve emin adımlarla ama azimle, büyü bozuluncaya kadar çalıştık.”
Gerçekten de Altmann ve arkadaşlarının çabalarıyla Avusturya’da proleter kadın hareketi ciddi bir biçimde örgütlenmiş, kadınları erkek egemenliğinin sınırları dahilinde tutmak isteyen sosyalist erkekleri de geri püskürtmüştü. Sıra oy hakkı mücadelesine gelmişti. “Bohemya ajitasyon komitesinin üyesi olarak, daha fazlasını yaratma kapasitesine sahip olan kadın örgütlerini destekliyorum. Ve kaç yıl geçerse geçsin, bizim için de erkeklerle eşit, Avusturya’nın gerçek vatandaşları olarak elimizde oy pusulasıyla sandık başına gideceğimiz gün gelecek.” diyordu.
Bu hayali de gerçek oldu. Kadın hareketinin çabaları sonucunda 1919’da ilk Sosyal Demokrat kadınlar da parlamentoya girdi.
Anna Altmann geride mücadele dolu bir geçmiş bırakarak, 1937’de Aussig’de yaşama veda etti.
