Fitnat Durmuşoğlu fitnat.d@hotmail.com
Türkiye’den Amerika’ya göç eden Ermeni bir ailenin kızıydı. Küçük yaştan itibaren işçi olarak çalışmaya başladı. Çelik işçisi kadınları örgütledi, onların kötü çalışma koşullarının ortadan kaldırılması için mücadele etti. Birleşik Çelik İşçileri Sendikası Yerel 65’e başkanlık eden tek kadındı.
Alice Peurala, Türkiye’den Amerika’ya göçe mecbur bırakılmış Ermeni bir ailenin çocuğu olarak 1928 yılında St. Louis’de dünyaya geldi. Babası sahte pasaportla ABD’ye göç etmişti. Annesi, ailesine ne olduğunu asla öğrenemedi. Babası bir dökümhanede kalıpçı olarak çalıştı ve sendikada işyeri temsilciliği yaptı. Annesi ev işleri ile ilgileniyordu. Politik bir aileden gelen Alice 14 yaşındayken haftada yedi gün çalışmaya başladı. “Sanırım sekizinci sınıfın sonunda, 14 yaşlarındayken, bir sinemada kasiyer olarak çalışmaya başladım. Sonra yazları fabrikalarda çalıştım. 15-16 yaşındayken bütün yaz çalıştığımı hatırlıyorum. Biri, ayakkabı tabanları üretilen bir yerdi. Ve dağınık bir işti, her şeyi elle yaptım. Kesip biçtiğim tüm bu şeyleri farklı solüsyonlara batırırdım. Ellerim parçalanır ve solüsyonlar berbat kokardı. Orada çalışanlar sadece genç insanlardı. Daha sonra bir jaluzi fabrikasında çalıştım. O zaman lisedeydim. Dörtte işe gidiyor ve her gün ona kadar çalışıyordum. Cumartesi de bütün gün çalışıyordum…”
Liseyi bitirdikten sonra perakende sektöründe bir işe girdi ve Congress of Racial Equality’nin (CORE) (Irk Eşitliği Kongresi) kurucularından biri olan sendika örgütlenme uzmanı Bernice Fisher ile arkadaşlık kurarak sendika dünyasına girdi. Sendika aktivizminin yanı sıra, CORE üyesi olarak ırk ayrımcılığına karşı yapılan eylemlere katıldı.
Savaştan sonra kadınların bazıları işte kalmıştı
Peurala, 1950 yılında evini terk etti ve “iyi” Ermeni kızlarının adet olduğu üzere, evlenene kadar evde kalmasını bekleyen ebeveynlerini üzerek, Chicago’ya gitti. Kariyerine St. Louis erkek giyim mağazasında kasiyer olarak başladı ve Perakende, Toptan Satış ve Büyük Mağazalar Birliği’nin örgütlenme çalışmalarını yürüttü. Çalışma koşulları kadın ağırlıklı olan iş yerlerinde korkunçtu. Kısa bir süre çalıştığı şeker fabrikasında uzun yıllar çalışan kadın işçilerin, eğilerek çalışmaktan kambur olduklarını gördü.
Görüşlerinden dolayı komünist olmakla suçlandı ve Stewart-Warner otomobil parçası fabrikasında sendika temsilci seçimleri sırasında kızıllık suçlamalarıyla mücadele etmek zorunda kaldı. Sendikal örgütlenme çalışmaları nedeniyle işsiz kaldığında, işsizlik ödeneği ve sendikadan arkadaşlarının desteğiyle ayakta kalabildi.
Evlendi, bir çocuğu oldu ve daha sonra alkol problemi olan eşinden boşandı. 1953 yılında dünyanın en büyük metal üreticilerinden biri olan United States Steel Corporation’ın South Works metal havzasında metalürji gözlemcisi olarak işe girdi. Orada çalışan çok az kadın vardı. İkinci Dünya Savaşı sırasında çelik işçiliği yapan kadınların çoğu, erkekler savaştan döndüğünde evlerine döndü. Kalan kadınlar, işe alım ve terfilerde cinsiyet ayrımcılığıyla karşı karşıya kaldı. Yine de Peurala, erkek çelik işçilerinin çoğunun, ona çelik ticaretinin püf noktalarını öğreten oldukça düzgün adamlar olduğunu anlatmıştır.
Bekâr bir anne olarak birkaç yıl sendikada çalışamadı. Sonraları bir çocuk bakıcısı buldu. Çelik işçisi maaşı, çocuk bakımı masraflarını, artı geçinecek kadar kazanmasına olanak sağlıyordu. “Çelik fabrikasını ilk girdiğimde çok ilginç buldum. Fabrika erkek ağırlıklı bir fabrikaydı ama kadın-erkek oranı hakkında çok fazla düşünmedim. Ancak savaş sırasında çelik endüstrisinde kadınlar işe alınmış olsa ve bazıları bu sektörde kalmış olsa da (çoğu gitmişti) erkekler çoğunluktaydı. Çalıştığım işte iki kadın daha vardı ve beni işe aldıklarında bu özel meslekte savaş sırasında kadınların işe alındığını ve hala meslekte birkaç kadının kaldığını söylediler. Ama o sırada fabrikadaki diğer kadınlar benim yaptığım işi yapmıyordu. Bunlar ya külçe arabası operatörleri ya da yağlayıcılardı. Birçoğu yağcıydı. Savaş bittikten sonra kalmışlardı.”
İşyerinde cinsiyetçiliğe ve ırkçılığa karşı savaş
Sivil haklar hareketinde aktif olan Alice, 1964 yılında yürürlüğe giren Vatandaşlık Hakları Yasası’nın (CRA) sadece ırkçılığa karşı değil, aynı zamanda cinsiyet ayrımcılığını da kapsadığını biliyordu. Böylece 1967 yılında Metalürji bölümündeki işinden, ürün test laboratuvarında daha iyi bir konuma geçmek için terfi isteği reddedildiğinde, mücadele etmeye karar verdi. Ürün test laboratuvarı işi gündüz işiydi, bu da ona akşamları kızıyla birlikte olması için daha fazla zaman kazandıracaktı. İş, fazla mesai ve ağır kaldırma gerektiriyor denerek kadın olarak uygun olmadığı söylendi. Sendika, davasını kabul etmediği için Egual Employment Opportunity Commission’a (EEOC, Eşit İstihdam Fırsatı Komisyonu) gitti. EEOC, şirketin ağır kaldırma, zahmetli fazla mesai ve eğitim gereksinimleri hakkında yalan söylediğini belirledi. Dava açmasını tavsiye etti.
İş hukuku hakkında çok az şey bildiğini söyleyen, ancak kendini davaya adayan Patrick Murphy adında bir avukat buldu. Uzun uğraşlar ve US Steel avukatlarının birçok itirazından sonra, yargıç’ın baskısı ile uzlaşmaya varıldı. Peurala, bir ürün testçisinin işi için sırada yer alacaktı. Sonra US Steel anlaşmayı engellemeye çalıştığında, yargıcın müdahalesiyle, Peurala 1969 yılında terfi aldı. Bu, imalatta tüm kadınlar için ve aynı zamanda işyerinde demokrasi için bir zaferdi. Alice Peurala’nın davası gibi davalar, çelik endüstrisindeki ayrımcılığı sona erdirmek için 1974 Rıza Kararnamesi’nin gerçeğe dönüşmesine yardımcı oldu. Kararname, dokuz büyük çelik şirketi, metal işçileri sendikası ve EEOC tarafından imzalandı.
Davadaki zaferinden sonra Peurala sendikada daha aktif olmaya başladı. Çelik İşçileri Sendikası’nın District 31’de (31. Bölge) geniş bir takipçi kitlesi edinen bir çelik işçisi isyan grubu olan Steelworkers Fightback‘e katıldı. Ed Sadlowski adlı üçüncü nesil bir çelik işçisi tarafından yönetilen Steelworkers Fightback, çelik endüstrisine CIO’nun ilk günlerinden beri görülmeyen militan sendikacılık anlayışını getirdi.
Çelik işçileri sonunda mütevazı bir orta sınıf yaşam tarzına kavuşmuş olsalar da, iş hala oldukça tehlikeliydi. Fabrikalar ırk ve cinsiyet ayrımcılığıyla dolup taşıyordu. Ulusal çelik işçileri liderliği, şirkete, ücretler ve diğer konularda tavizler karşılığında grev yasağı maddesi olan Experimental Negotiating Agreement’ı (ENA) (Deneysel Müzakere Anlaşması) zorladı. Steelworkers Fightback, ENA’ya karşıydı ve ulusal birliğin daha fazla demokrasiye ve daha fazla taban katılımına ihtiyacı olduğunu savundu.
İşini kaybetmemek için kadınlar kürtaj yaptırıyorlardı
1974 Rıza Kararnamesi’ne rağmen kadınlar, annelik izninin standart hale geldiği günlerde, hamilelik sırasında ve sonrasında hastalık izni almaya zorlanarak işsizlik veya sağlık sigortasından yararlanamaz hale getirildi. Maaş ile hamilelik arasında seçim yapmak zorunda kalan birçok kadın, iş hayatında kalmak için kürtaj yaptırıyordu. Kadın çelik işçileri, şirketlerin hamileliği en başta işe almak istemedikleri kadınlardan kurtulmak için kullandıklarından şüpheleniyorlardı. Promosyonlarla ilgili sorunlar da vardı. Peurala, şirketin deneyimli kadınları fabrika içinde terfi ettirmek yerine, baş edemeyecekleri işleri yapmak için dışarıdan deneyimsiz kadınları işe aldığını gördü. Terfi süreleri dolmadan onlardan kurtulmak istiyorlardı. Diğer bir sinsi taktik ise, kadınların işe alındığı yıllarda, yıllardır göz ardı edilen kuralların birdenbire uygulanmaya başlanmasıydı. Local 65’e üye Roberta Wood’a göre: “Yüksek fırında çalışan adamlar arasında, belirli bir günde belirli bir işte çalışmak istemezlerse görev değiş tokuşu yapabileceklerine dair gayri resmi bir anlaşma vardı. İşleri takas ettiler ve en kötü görevleri sırayla üstlendiler. Kadınların işi yapamayacağını kanıtlamak için acele eden şirket, sert ve aptal bir duruma düştü. Bize kitaptaki kuralları gösterdi. Bu, kadınlar arasında büyük bir kızgınlığa neden oldu. ”
Deneyimsiz kadınlar, tehlikeli işlere yönelik kendilerini kanıtlamaya çalışıyorlardı. Bunlardan Diane Gumulauski ciddi biçimde yaralandı: “Kok fırınları üzerinde çalışırken, bu 100 librelik kurşun kutuları taşımam söylendi. Yapabileceğimi kanıtlamak istedim. Bütün kadınların bu işi yapabileceğini… Üçüncü kez kaldırdığımda bağırsaklarımı yırttım ve hastaneye kaldırıldım. Ameliyat oldum ve üç ay hasta yattım. O zaman hiçbir erkeğin bu kadar ağırlığı kaldıramadığını gördüm. Bir yardımcı isterlerdi ya da basitçe reddederlerdi.”
Peurala, Gumulauski’nin hikâyesine öfkeyle yanıt verdi: “Kadın haklarının ne olduğuna erkeklerin karar vermesine izin veremeyiz. Zarar görecek olan onlar değil, biziz. O ‘piçler’ bir daha o numarayı denerlerse, onlara günlerini göster. Erkekler bu boktan asla vazgeçmezler.”
Eşit haklar mücadelesi yürüttü
US Steel’in South Works şirketini temsil eden Local 65’teki sendika ofisinde yapılan birkaç girişimin ardından Peurala, 1976 yılında sendikanın şikâyet komitesine seçildi. İşçi haklarının kararlı ve ateşli bir destekçisi olarak tanındı. “Yas tutmak çok zaman alıcı ve çok yorucu. Açığa alınan ve işten atılan işçiler için şikayetlerle mücadele ediyorsunuz. İşten atılan ve işlerine ihtiyaç duyan insanların dünyasına dahil oluyorsunuz. Beyninizi, onları temsil etmek için elinizden gelenin en iyisini yapmak için zorluyorsunuz ve bu sizden çok şey alıyor. Ayrıca sendika içinde çalışıyorsunuz, şikâyet komitenizi daha etkin hale getirmeye çalışıyorsunuz… Sendikada mücadele ederek yıllar geçirdim. Örneğin, muhtemelen birkaç yerel çelik işçisi sendikasından biri olarak Vietnam’daki savaşa karşı kararlar aldık. Bu konuda oldukça iyi hissettim. ”
Peurala, Local 65 Kadın Grup Toplantısı’nın düzenlenmesine yardımcı oldu. Çelik işçisi kadın aktivistler, daha güçlü olumlu eylem uygulamaları için mücadele etmekten, kadın tuvaletlerinin yıpranmış durumunu iyileştirmeye kadar çok çeşitli kampanyalar yaptılar. Bölgedeki feminist gruplarla ittifaklar kurarak, feminizmin yalnızca ayrıcalıklı beyaz kadınlara yönelik bir hareket olduğu yolundaki karalamaları çürüttüler. Yeni kurulan Coalition of Labor Union Women’da (CLUW) (İşçi Sendikası Kadın Koalisyonu) aktif hale geldiler. 31. Bölge, Equal Rights Amendment’ın (ERA, Eşit Haklar Değişikliği) yasasının geçmesi için büyük bir baskı yaptı ve hem erkek hem de kadın yüzlerce çelik işçisini eşit haklar için lobi yapmak üzere eyalet yasama organlarına gönderdi. Bazı yerel medya kadın hakları için kampanya yürüten “iriyarı erkek çelik işçileri” hakkında şaka yapmaya çalışırken, çelik işçisi kadınlar bunun hiç de komik olmadığını söylediler.
Bana bir savaşçı gözüyle baktılar
Bir kadın işçinin metal işkolunda cüsseli adamlarla yarışıp lider olması, bazılarınca inanılmaz görüldüğünden, Alice hakkında Alice in Wonderland (Alice Harikalar Diyarında) esprileri yapılsa da, yaptığı çalışmaların sonucu olarak 1979 yılında United Steel Workers (USW) Local 65’in (Birleşik Çelik İşçileri Sendikası) başkanlığını kazandı. “Bir kadın olarak kazanmadım. Fabrikadaki kadın ve erkek 7500 kişiyi etkileyen koşullar hakkında bir şeyler yapacak bir aday olarak kampanya yürüttüm… Fabrikadaki insanlar bana bir savaşçı gözüyle baktılar. Bence bu fabrikadaki adamların, kendileri için çalışacak, sendikayı onlar için çalıştıracak birine oy vereceklerini gösteriyor.” Yerel, ulusal ve sendika işlerine çok zaman harcadı. 1979 yılında, Chicago Şehri işçilerine toplu pazarlık hakları ve yazılı sözleşmeler verme vaatlerinden geri adım attığı iddiasıyla Belediye Başkanı Jane Byrne’i özel olarak eleştiren birkaç sendikacıdan biriydi.
Kavgacı kişiliği, onu yalnızca US Steel’le değil, çoğu zaman kendi sendikasıyla da karşı karşıya getirdi. 1982 yılında, Pittsburgh’daki sendika liderliği tarafından desteklenen daha ılımlı bir aday karşısında yenilgiye uğradı. Sendika üyeleri ücret ve sosyal yardım kesintilerine maruz kaldığında, kötü gidişatı durdurabileceği umuduyla Peurala’nın geri dönmesini istediler, 1985 yılında tekrar başkan seçildi.
Fakat sendika üye kaybetmeye başlamıştı artık üye sayısı 800’e düştü. Peurala’nın zaferi, Amerikan çelik endüstrisinde toplu işten çıkarmaların neden olduğu korku atmosferinde pek de işe aramadı. South Works işgücünün yüzde 80’inden fazlasını zaten işten çıkarmıştı. Bu sırada Peurala kanser olduğunu öğrendi ve 21 Haziran 1986 yılında öldü.
Kaynak
Alice Peurala: A Woman Of Steel – The BobboSphere http://www.bobbosphere.org
Alıce Peurala, 58, steel unıon leader – chicago… https://www.chicagotribune.com
Historical Happy Hour: A Toast to Alice Peurala | Chicago News https://news.wttw.com
Türkiye’den Amerika’ya işçilikten sendika başkanlığına: Alice https://ekmekvegul.net
2012 Union Hall of Honor – Illinois Labor History Society http://www.illinoislaborhistory.org
