Fitnat Durmuşoğlu fitnat.d@hotmail.com
Clara Zetkin bir sosyalistti. Fakat, hayatı boyunca gerek sendikalarda gerek sosyalist partiler içinde kadınların eşit haklara sahip olması ve eşit temsili için mücadele verdi. Sosyalist kadın hareketinin temellerini attı. 8 Mart’ın uluslararası Kadınlar Günü olarak ilan edilmesinde katkısı büyüktü. Emperyalist savaşlara karşıydı ömrü boyunca eşitlik ve adalet için mücadele etti.
Clara Eissner, Saksonya kasabası olan Wiederau’da 1857 yılında dünyaya geldi. Babası, Gottfried Eissner öğretmendi, annesi Josephine, Wiederau’da kadınlar için bir jimnastik salonu işletiyordu.. Clara temel eğitimini yaşadıkları köyde babasından aldı. Clara’nın annesi Josephine Eißner, erken yaşlardan itibaren Alman Suffragette hareketinin içindeydi. Bu hareketin önderlerinden Louise Otto-Peters ve Auguste Schmidt ile ilişkisi vardı. Bu da Clara’nın 1874’ten itibaren Auguste Schmidt tarafından yönetilen bir tür kız mektebi olan Leipzig’de Nordstraße’deki Steyber öğretmenleri programlarına katılmasını sağladı. Burada İngilizce, Fransızca, İtalyanca öğrenerek modern diller öğretmeni olarak eğitimini tamamladı.
1875 yılında babası öldü. Sosyal adaletsizlikler ve toplumdaki eşitsizlikler bu dönemde çok artmıştı. Clara, yetiştiği çevre bakımından bu tür haksızlıklara karşı duyarlıydı. Yıllar sonra Papa’ya karşı ayaklandıkları için ateşe atılarak yakılan insanların anlatıldığı bir hikâye okuduğunu ve bundan çok etkilendiğini söyledi. “O kitaplardan, daha çocukken, insanın inancı uğruna ölmeye hazır olması gerektiğini öğrendim.”
Arkadaşı Barbara onu Almanya’ya göç etmiş olan Rus göçmenlerle tanıştırdı. Bu göçmen çevresinde, sabaha kadar insanların ve toplumların oluşumu, dünyanın geleceği gibi konular tartışılıyordu. Clara, burada Rus öğrenci Osip Zetkin ile tanıştı ve onun en yakın dostu oldu. Osip onu sık sık sosyalistlerin toplantılarına götürdü. Katıldığı her konferans onu işçi sınıfının dünyasına daha çok yaklaştırdı. İşçi Eğitim Derneği’nde August Bebel ve Wilhelm Liebknecht gibi liderlerin seminerlerini takip etti ve sosyalist fikirler ve toplumsal eşitsizlikler üzerine tartışmalara katıldı.
1878 yılında Bismarck tarafından çıkarılan Sosyal Demokrasi’nin Tahriklerine Karşı Genel Savunma Yasası yürürlüğe girdi. Bu yasa ile sosyalist cemiyetler, sendikalar ve işçi eğitim dernekleri yasaklandı. Aynı yıl Sozialistische Arbeiterpartei ‘ye (SAP)(Almanya Sosyalist İşçi Partisi) üye oldu. Bu parti, 1890 yılında Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) (Almanya Sosyal Demokrat Parti) oldu. 1880 yılında Ossip Zetkin siyasi nedenlerle Leipzig’den sürüldü. Clara, sosyalistlerin ağır takibata uğradığı bu dönemde Almanya’yı terk ederek önce Paris’e, daha sonra 1882 yılında Zürich’e gitti. Sosyal Demokratlar’ın illegal yayın organı Der Sozialdemokrat’ın basım ve dağıtımında görev aldı.
Bolşeviklerin cinsiyet ezilmesini görmesini sağladı
Clara, Zürich’te altı ay kaldıktan sonra, Paris’e Ossip Zetkin’in yanına gitti. Orada büyük yoksulluk içinde yaşadılar. Clara, Almanca kursları vererek ve çeviri yaparak geçimlerini sağlamaya çalıştı. Evrakları eksik olduğundan ve Clara’nın Alman vatandaşlığını kaybetmemesi için resmi evlilik yapmadılar, ancak Clara, Zetkin soyadını kullandı. 1883 ve 1885 yılında, Maksim ve Kostya dünyaya geldi. Yaşam koşulları daha da kötüleşti. Kostya’nın doğumunun ikinci ayında kirayı ödeyemedikleri için bir sabah bütün eşyalarına el konularak evden atıldılar. Fransa’daki göçmenlik yıllarında buradaki işçi hareketine katıldılar. Bu dönemde K. Marx’ın kızı Laura Lafargue ve Fransız sosyalist Paul Lafargue ile yakın dost oldu. Clara ve Laura, Fransız işçi semtlerinde ajitasyon çalışması yürüttü.
Clara ilk günlerden itibaren emekçi kadınların konumlarıyla ilgilendi. 1886 yılında Ossip Zetkin ağır bir hastalığa yakalandı ve iki yıl felçli bir yaşam sürdü. Bu yıllarda Clara Zetkin, hem para kazanmak hem de kocasına ve çocuklarına bakmak zorunda kaldı. Kocasının adını kullanarak yazarlığa başladı. 1889 yılında Ossip Zetkin öldü.
Aynı yıl Paris’te II. Enternasyonal’in Kuruluş Kongre’sine katılarak burada tercüme görevini üstlendi. Ayrıca kadın sorununa ilişkin programatik nitelikte bir konuşma yaptı. “İnsan suretindeki her şeyin kurtuluşunu slogan edinmiş olanlar, insan cinsiyetinin bir yarısını ekonomik bağımlılıkla siyasal ve sosyal köleliğe mahkûm edemezler. İşçiler kapitalistler tarafından nasıl boyunduruk altına alınmışlarsa, kadın da erkek tarafından öylesine boyunduruk altına alınmıştır ve ekonomik özgürlüğüne kavuşmadığı sürece de öyle kalacaktır…” Krupskaya, bu konuşmanın Rus delegeler üzerinde çok etkili olduğunu ve Bolşeviklerin kadın çalışmasında dürtücü bir rol oynadığını yazdı. 1889 yılının sonunda iş nedeniyle İsviçre’ye gitti. Ancak burada sadece altı ay kaldı, çünkü aldığı para geçimine yetmiyordu. 1890 yılında sosyalistlere karşı yasanın yürürlükten kalkması üzerine Almanya’ya döndü. Bu arada verem hastalığına yakalandı ve bir yıl çocuklarıyla birlikte bir sanatoryumda kaldı.
1891 yılından başlayarak, partinin tüm kongrelerinde delege seçilen tek kadın oldu. Kadınlar için iş bulmak, o günkü dönemde oldukça zordu. Clara Zetkin iş bulmak için bıkmadan çaba gösterdi. Sonunda Dietz Verlag adlı yayınevi Die Arbeiterin (Kadın İşçi) gazetesinde çeviri işi verdi ve daha sonra da, SPD’nin kadın gazetesi Gleichheit’ı (Eşitlik) çıkardı. İki haftada bir çıkan Gleichheit yayın hayatını tam 25 yıl sürdürdü. İşçi kadınların o süreçteki öncelikli talepleri gazetede şöyle geçiyordu: “Çalışma saatlerinin kısaltılması, anneler ve çocuklar için koruma kanunlarının çıkartılması, fabrikalara kadın denetimcilerin yerleştirilmesi; üretimi evinde yapan kadın işçilerin koşullarının iyileştirilmesi; uşaklık düzeninin kaldırılması; çocuk sömürüsünün bertaraf edilmesi.”
1893 yılında II Enternasyonal’in Zürich’te yapılacak olan ikinci toplantısı için sosyalist kadınlar delege olarak Clara Zetkin’i seçti. Aynı süreçte Düsseldorf’ta sosyal demokrat yedi kadın Düsseldorf Kadın Ajitasyon Komisyonu kurmak suçlamasıyla mahkemeye çıkarıldı. Kadınlar ilginç bir savunma yaparak, başkanı olmayan bu oluşumun yasak bir dernek sayılamayacağını belirtti. Kararı temyiz ettiler. Aynı süreçte sosyalist kadınların temel haklar konusunda başlattığı tartışma ve mücadele, ülke gündemini etkiledi ve parti Reichstag’da ilk kez kadınlar için seçme hakkı istedi. Clara Zetkin de kadınları bu talebe sahip çıkmaya çağırdı.
Sosyalist kadın konferansında sekretarya görevi
Clara Zetkin, Almanya’da proleter kadın hareketinin öncülüğünü yaptı. 1897 yılında Parti Denetim Kurulu’na seçildi. Parti çalışmasına aktif olarak katıldı, grevleri ziyaret etti ve toplantılar düzenledi. Clara çocuklarını bazen yanında götürüyor, bazen de tanıdıklarına bırakıyordu. Aynı yıl sosyalist bir ressam olan Friedrich Zundel ile evlendi. 1898 yılındaki Stuttgart Parti Kongresi’nde Clara Zetkin ile Rosa Luxemburg’un dostluğu başladı. Clara Zetkin, 1900 yılında SPD’nin ilk kadın konferansının yapılmasına öncülük etti. Bu konferansta kadın çalışmasında ağırlığın proleter kadınlara ve işletmelere kaydırılması düşüncesi ön plana çıktı. 1902 yılında, Zürich’teki kadın kuruluşları konferansında, “işçi sınıfının siyasi haklarının genişletilmesine” engel olmamak koşuluyla, kadınların oy hakkı davasının ön plana çıkarılması üzerinde ısrar etti. Ertesi yıl, Dresden kongresinde, Clara Zetkin kadınların oy kullanma hakkı lehine bir konumu ilke olarak korumanın yetmeyeceğini, kadınlar erkeklerle siyasi haklar bakımından tam anlamıyla eşitlik elde edene dek hareketin sürdürülmesi gerektiğini açıkladı. 1903 yılında Crimmschauer Weber fabrikasındaki grevin sosyal demokratlar tarafından satılması üzerine Clara Zetkin Gleichheit üzerinden ateş püskürdü.
1907 yılında Stuttgart’ta düzenlenen 1. Uluslararası Sosyalist Kadınlar Konferansı’nda, yeni kurulan uluslararası kadın sekretaryasının yönetimine seçildi. Clara Zetkin ve yoldaşları kongreden bir gün önce İtalya, Rusya, Hollanda, Belçika, Fransa, İngiltere ve Hindistan dâhil olmak üzere 15 ülkenin kadın delegeleriyle ortak bir toplantı yaptı. Bu önemli toplantı tarihe I. Uluslararası Kadın Konferansı olarak geçti. Toplantıya katılan delegeler, kadın çalışmaları ve sorunları hakkında bilgi verdikten sonra, üzerinde hem fikir oldukları konu kadınların uluslararası birliği ve hareketi için gerekli şartların var olmasıydı. Toplantı sonrasında Clara’nın sekreterliğinde Enternasyonal’in bir parçası olarak uluslararası bir kadın bürosu kuruldu. Konferanstan sonra ülkesine giden kadınlar, işçi sınıfının davasına ve kadınların hak mücadelesine dair çalışmalarına daha fazla yoğunlaştı. 1908 yılında kadınlar üye oldukları partilerin propaganda ve ajitasyon çalışmalarının yanında, kadınlara seçme hakkı tanınması mücadelesinde çok daha etkili olmaya başladı. Aynı yıl kadınların aleyhine olan dernek tüzükleri feshedildi, kadınlar partilere üye olma, toplantılara katılmaya hak kazandı.
Kadınlar günü uluslararası olmalı
1908 yılında toplanan Nuremberg (Nürnberg) Kongresi’nde, Ottilie Baader ve Clara Zetkin, kadınların yerel parti yönetim organlarında da temsil edilmesini, kongrelere katılacak delegelerin kadın meclisleri tarafından seçilmesini, Frauenbildungsvereine adlı kuruluşun tanınmasını talep etti. Bu talepler, kongrede sert tartışmalara neden oldu. Parti Yönetim organı, iki yılda bir yapılan kadın konferansının toplanmasına karşı çıktı, bunun üzerine partiyle çatışmalar başladı.
1910 yılına gelindiğinde, Avrupa’da, özelde ise Almanya’da yoğun kitle eylemleri vardı. ‘Ulusal çıkar’ temelinde başlatılan savaş kışkırtıcılığı, partide reformist eğilimleri ortaya çıkardı. Rosa Luxemburg ve Clara Zetkin partideki bu sapmalara karşı mücadele etti. Rosa ve Clara’nın, kadınlar üzerindeki etkisi zayıflatılmak istendi. Kadın konferansının bu nedenle Clara önderliğinde yapılmasını istemediler. Clara, 26–27 Ağustos 1910 yılında Kopenhag’da yapılan II. Uluslararası Sosyalist Kadın Konferansına, her türlü zorluğa rağmen Eşitlik dergisinin ikinci redaktörü Kate Duncker ile birlikte gitti. Amaçları, kadınların savaşa karşı tavır almalarını ve halklar arasında barışçıl bir ortamın sağlanmasının savunulmasını istemekti. Konferansa 17 ayrı ülkeden kadınlar geldi. Konferansta emperyalistlerin savaş çığırtkanlığı yapmalarına karşı tavır alınması, çarlığa karşı Finlandiya’nın yürüttüğü bağımsızlık mücadelesinin desteklenmesi kararı alındı. Ayrıca kadın işçilerin ve çocukların güvenli sağlıklı yaşaması, kadının oy kullanma hakkını her yerde elde etmesi mücadelesi kararlaştırıldı. Clara Zetkin, Amerikalı sosyalist kadınların 1910 Şubat’ında, eşitlik için sosyalist kadınlar günü gerçekleştirmiş olmalarından esinlenerek işçi kadınların yanı sıra bütün dünya kadınlarının, dayanışma birliği içerisinde ezenlere karşı kadının eşitliği ve barış için her yılın bir günü gösteri yapmalarının belirlenmesi gerektiği düşüncesine varmıştı. Kate Duncker’le birlikte, kongreye eşitlik ve barış için uluslararası kadınlar günü’nü önerdi. Kongrede kabul edildi. Her yıl Mart ayında bir günün, Uluslararası Kadınlar Günü olarak kutlanması kararlaştırıldı. Konferanstan birkaç gün sonra karar Die Gleichheit’ te yazıldı. “Tüm ülkelerin sosyalist kadınları, kendi ülkelerinin proletaryasının sınıf bilincine sahip olan siyasi ve sendika örgütleriyle uyum içerisinde, nihai hedefi kadınların oy hakkını elde etmesi olan bir kadınlar gününü her yıl düzenlemeye karar vermiştir. Sosyalist ilkelere göre bu talep, kadın sorununun bütünü ile birlikte ele alınmalıdır. Kadınlar Günü uluslararası bir karaktere sahip olmalı ve dikkatli bir şekilde örgütlenmelidir.”
Savaşı bırakın
1912 yılının Kasım ayında, giderek büyüyen bunalım karşısında Enternasyonal, Basel’in Bâle kentinde Uluslararası Sosyalistler Kongresi’ni düzenledi. Clara Zetkin, dünya kadınlarını barışın korunmasına aktif olarak katılmaya çağırdı. Clara’ya, uluslararası sosyalist kadınlar hareketinin sekreteri sıfatıyla, yalnızca beş dakikalık söz hakkı tanındı. Clara Zetkin, bundan önceki yıllarda, ülkenin savunulması bahanesiyle askeri harcama ödenekleri lehine oy kullanmaya hazır olduklarını açıklayan parti üyelerine birçok kez karşı çıktı. “Bu savaştan kim kâr ediyor? Her ulusta yalnızca küçük bir azınlık: Tüfek ve top üreticileri, zırhlı plaka ve torpido botları üreticileri, tersane sahipleri ve silahlı kuvvetlerin ihtiyaçlarını tedarik edenler. Kazançları uğruna, halk arasındaki nefreti körüklediler, böylece savaşın patlak vermesine katkıda bulundular. İşçilerin bu savaştan hiçbir kazanacakları yok, ancak onlar için değerli olan her şeyi kaybetmeye hazırlar.”
1914 yılında I. Dünya Savaşı başladı. Karl Liebknecht, Rosa Luxemburg ve diğer etkili SDP politikacılarıyla birlikte partinin Burgfrieden politikasına, savaş döneminde grev yapılmayacağına, hükümetin ve savaşın eleştirilmeyeceğine dair geçici anlaşmaya karşı çıktı. Savaş karşıtı görüşlerinden dolayı defalarca tutuklandı, gene de Berlin’de 1915 yılında savaş karşıtı Uluslararası Sosyalist Kadınlar Konferansını düzenledi. Temmuz 1915’te Almanya’da illegal olarak bir manifesto yayınladı: Savaşı Bırakın! Vatana ihanete teşebbüsten tutuklandı ve ekim ayına kadar hapis yattı. Baskılar sonucunda kefaletle serbest kaldı. Savaş karşıtı propagandası nedeniyle, parti yönetimi tarafından, Die Gleichheit’teki görevinden alındı. Bunun üzerine Leipzig’e giderek, Leipziger Volkszeitung’un (Leipzig Halk Gazetesi) kadın ekini yönetmeye başladı. Bu dönemde Almanya Sosyal Demokrat Partisi derin bir ayrılık yaşıyordu. Sol sosyal demokratlar (Liebknecht, Luxemburg, Mehring) Spartaküs Birliği’ni kurdu. Zetkin, hastalık nedeniyle grubun kuruluş kongresine katılamadı. Spartaküs grubu öncelikle Berlin’de etkindi. Zetkin ise bu dönem Stutgart’ta yalnızdı. Partinin bölünmesi onu oldukça sarstı. Bu arada her iki oğlu askere alındı.
Alman Komünist Partisi’nin merkez komitesinde
1917 yılında Almanya Bağımsız Sosyal Demokrat Partisi (USDP) kuruldu. Ekim 1917’de Rusya’da devrim patlak verdiğinde devrimi destekledi. 1918 yılında Almanya Komünist Partisi (KPD) kuruldu. Bu arada eşinden ayrıldı. Zetkin 1919 Mart ayında yapılan Parti Kongresi’nde USDP’den ayrıldı. KPD’nin Merkez komitesine seçildi ve partinin yayın organı Rote Fahne’nin (Kızıl Bayrak) haftalık kadın ekinin çıkarılmasıyla görevlendirildi. 1919 yılında, KPD’nin önderleri Rosa Luxemburg ve Karl Liebknecht katledildi. Ossip Zetkin’den sonra Rosa ve Karl’ın ölümleri, Clara Zetkin için çok ağır bir darbe oldu. 1919 yazında bütün gücünü toplayarak KPD’nin inşa çalışmasında yer aldı. 1 Mayıs 1919 günü “Komünist Kadın” dergisini çıkardı. Legal parlamenter mücadelenin de içindeydi ve Baden-Württenberg eyalet meclisi üyesiydi. 1920 yılında Reichstag’a seçildi. Paul Levi ile birlikte mecliste KPD’yi temsil etti. Aynı yıl birinci Rusya gezisini gerçekleştirdi, Lenin ve Krupskaya ile görüştü. Görüş ayrılıkları nedeniyle 1921 Şubat’ında KPD’nin Merkez Komitesi’nden istifa etti. Aynı yıl Komünist Enternasyonal’in III. Dünya Kongresi’ne katıldı. 1921 Ekim’inde İtalyan Sosyalist Partisi’nin kongresine katılmak üzere gizlice İtalya’ya geçti.
Alman Kızıl Kadınlar Birliği
1923 yılında Clara Zetkin’in sağlık durumu giderek kötüleşti. Kalp rahatsızlığı, nefes darlığı çekiyordu. Ayrıca Rusya gezisinde ayakları dondu ve kalıcı rahatsızlık bıraktı. 20 Temmuz’da Komünist Enternasyonal Kongresinde faşizme karşı konuşmasını oturarak yapmak zorunda kaldı. 1925 yılına kadar hasta yatağında kaldı. Bu arada KPD yasaklandı. Clara Zetkin, 1925 yılında yeniden Almanya’ya döndü ve Reichstag’da (Alman Parlamentosu) konuşmalar yaptı. 1925 sonunda yeniden Moskova’ya gitti. Komünist Enternasyonal Başkanlığı’nın ve Yürütme Kurulu’nun üyesiydi. Enternasyonal Kızıl Yardım’ın başkanlığını üstlendi. Ayrıca Alman Kızıl Kadın ve Kızlar Birliği’nin başkanlığını yürüttü. 1927 yılında Almanya’ya yeniden döndü. Hastaydı, gözleri az görüyordu, ancak mücadele azmi hiç eksilmedi. Ekim 1928’de Sovyetler Birliği’nde Doğu Kadınları Konferansı‘na katıldı. 1930 yılında bir sanatoryumda yattı. Burada mümkün olduğunca disiplinli bir çalışma programı uyguladı. Tüm bu hastalıklarına rağmen, Clara Zetkin, 1929-31 yılları arasında belirli aralıklarla Almanya’ya gitti. Faşizme karşı mücadele ve Birleşik Cephe konularıyla yakından ilgilendi. 1932 yılında Reichstag’ın en yaşlı üyesi olarak yaptığı açılış konuşmasında faşizmi teşhir etti. Son çalışması “Lenin’in Kadınlara Vasiyeti” adlı yazısı oldu.
Clara Zetkin, 20 Haziran 1933 yılında Moskova’da kalp krizi geçirerek hayatını kaybetti. Katafalka konduğu Moskova Sendikalar Evi’ndeki salonda 400 bin Moskovalı ona son saygılarını sunmaya geldi. Büyük bir cenaze töreni düzenlendi. Komünist yöneticilerin gömülü olduğu, Kremlin’in duvarı dibindeki mezarlığa gömüldü.
Batı Almanya ile birleşene kadar Doğu Almanya’nın 10 Mark banknotlarının üstünde fotoğrafı yer aldı.
“Erkekler öldürüyorsa, biz kadınların görevi yaşamı korumak için savaşmaktır. Erkekler susuyorsa, bizim görevimiz, ideallerimizle dolu olan sesimizi yükseltmektir.”
“Zincirlerinizden başka kaybedecek bir şeyiniz yok, fakat kazanacağınız koca bir dünya var.”
Kaynak8
Dornemann Luise- Çeviren: Gülcan Arslan- Clara Zetkin Adanmış Bir Ömür 1-2 cilt- Mart Haziran 2000- Ceylan Yayınları
Badia Gilbert- Çeviren: Nadiye R. Çobanoğlu- Sınırsız Feminist Clara Zetkin- Birinci Baskı Ekim 2002- Pencere Yayınları
Devrimci sosyalist Clara Zetkin hayata gözlerini yumdu https://marksist.org
Clara Zetkin’in emekçi kadınlara armağanı: 8 Mart | soL haber https://haber. sol. org.tr
https://www.pirha.net/clara-zetkin-tarihe-gecen-kadinlar-42621.html/19.11.2016/
Clara Zetkin: ‘Hayatın olduğu yerde savaşmak istiyorum’ https://ekmekvegul.net
Clara Zetkin kimdir? – SuperHaber https://www.superhaber.tv
https://gazetekarinca.com/yasamin-oldugu-her-yerde-savasan-bir-feminist-clara-zetkin/
https://www.sosyalistgundem.com/clara-zetkin
http://halkinkurtulusu.net
https://stringfixer.com/tr/Clara_Zetkin
www.dünyalılar.org https://dunyalilar.org/clarazetkin.html/
