Nuran Gülenç nurangulenc@gmail.com
DİSK geçtiğimiz günlerde tüm yayınlarını online olarak erişime açtı. Emek tarihi meraklılarını sevindirdi. Artık 1967 yılında kurulan 12 Eylül darbesi ile 12 yıl sendikal faaliyetten men edilen ve tekrar 1992 yılında hakkında açılmış davalardan beraat ettikten sonra faaliyete başlayan DİSK’in yayınlarına erişmek mümkün. Engin bir kaynak önümüze açılmış oldu.
Biz de kadın işçiler adına ne var ne yok diye taradık arşivi ve 1995 yılında“Pozitif Ayrımcılık Sendikalar için Politikalar ve Anahtarlar”, “Çalışan Kadınlar”, “İş ve Aile Politikası”, “İşyerinde Cinsel Taciz ve Sendikal Rehber” başlıklarıyla yayımladığı dört broşüre ulaştık. Bu yayınları tekrar gün yüzüne çıkarmak istedik. Hâlâ güncel, hâlâ kadın işçiler için çalışma hayatında ve sendikal alanda mücadele başlığı olan konular. Günümüze kadar gelen süreçte bu dört başlık feminist politikaların alanını genişletmesi ve kadının yaşamın her alanında etkinliğinin artması sonucu uluslararası sendikal alanda bir karşılık bulurken, Türkiye’deki sendikaların yerinde saydığını söylemek gerek.
Dört çeviri metin Dünya Özgür İşçi Konfederasyonu’nun(ICFTU) -daha sonra ITUC oldu- metinlerinden Dilek Hattatoğlu tarafından çevrilmiş ve DİSK Kadın Bürosu’nun yayınları arasında yerini almış. 1976 yılında DİSK’in İlerici Kadınlar Derneği ile birlikte hazırlayıp yayımladığı “Ana ve Emekçi Olarak İşçi Kadının El Kitabı” broşüründen yaklaşık 20 yıl sonra kadın işçilere özgü bu yayınlar karşımıza çıkıyor. DİSK’in bu broşürlerinin gereklerini yerine getirip getirmediği başka bir tartışma başlığı olsa da DİSK içinde kadın işçilere yönelik politika üretilmesi için bir çabanın varlığının da izleri olarak değerlendirmek mümkün bu yayınları.
Çeviri metinleri olduğunu belirttiğimiz broşürlerin dördü ICFTU’nun ve kadın komitesi hakkında bilginin verildiği giriş ile başlıyor: “Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), Dünya Özgür İşçi Sendikaları Konfederasyonu’nun (ICFTU) üyesidir. Dünyanın dört bir yanındaki 178 örgütte 120 milyon üyesi bulunan ICFTU, kadın işçilerin toplumda, işyerinde ve sendikalarda sürdürdüğü eşitlik mücadelesine katkı veren, bu mücadelede aktif biçimde yer alan bir örgüttür. Örgütün Kadın Komitesi, faal ve etkin bir çalışma yürütmektedir. Görevi, genelde, kadınların yaşamlarını ve çalışmalarını etkileyen ekonomik, sosyal, yasal veya siyasi konuları incelemektir. Özelde de, ICFTU ve üyesi örgütlerin kadın üyelerin ve kadın işçilerin çıkarlarını etkileyebilecek her alandaki politikalarının incelenip, geliştirilmesiyle yükümlüdür. Ayrıca yürütülen faaliyetler konusunda önerilerde bulunur. Kadın Komitesi, kadın işçilerin bakış açısını ve çıkarlarını uluslararası planda temsil eder. ICFTU’nun kadın haklarıyla ilgili bazı temel belgeleri vardır: Çalışan Kadınların Hakları Bildirgesi, Kadınların Sendikalarla Bütünleşmesi Eylem Programı. Kadın Komitesi, bu belgelerdeki ilkelerin uygulanmasını denetleme görevini üstlenmiştir. Komite, ICFTU yönetiminde de temsil edilmektedir. Örgütün tüzüğü uyarınca, Kadın Komitesi, asil üyeleri arasından iki yönetim kurulu üyesi seçer.”
“Pozitif Ayrımcılık Sendikalar için Politikalar ve Anahtarlar”
Hazırlanan broşürün ilkinde pozitif ayrımcılık tanımı yapılıyor ve pozitif ayrımcılık, “pozitif ve olumlu ayrım” denilerek daha önce yapılan ayrımcılıkların giderilmesi için alınan önlemler diye tarif ediyor. Özellikle toplu sözleşmelerde, sendika görevlilerine, toplu sözleşme yürütücülerine, eşitlik çalışmaları yürüten kişilere ve kadın komitelerine politika oluşturmalarında rehberlik amacı olan pozitif ayrımcılığın hedefi ise “istihdamda veya iş ararken, kadınlar ve erkekler arasında ideal rol bölüşümü hakkındaki stereotip anlayışlara dayanan tavır, uygulama ve yapılaşmalardan doğan ayrımcı etkilerin, karşı eylem yoluyla etkisizleştirilmesi, geleneksel olarak kadınların yaptığı işlere yeniden değer biçilmesi, kadınların geleneksel olmayan işlere ve üst sorumluluk düzeylerinde katılımlarının teşvik edilmesi” olarak tanımlanıyor.
Çalışan Kadınlar
Çalışan kadınların haklarını içeren broşür, kadın işçiler, eşit haklar, eşit imkânlar ve eşit muamele hakkındadır. ICFTU Kadın Komitesi ve Dünya Kadınları Konferansları tarafından yıllar boyunca geliştirilmiş kadın işçilerin haklarını içeren politika metnidir.
ICFTU Kadın Komitesi tarafından 1963 yılında Viyana’da düzenlenen 2. Dünya Kadınlar Konferansı’nın ardından açıklanan “Çalışan Kadınların Hakları Bildirgesi”, zaman içinde ayrıntılandırılarak broşürde yayınlandığı haline getirilmiş. Eğitim hakkı, istihdam hakkı, annelik koruması, aile sorumlulukları, sendika hakkı ve kadınların sendikalarla bütünleşmesi temel başlıklarından oluşan broşür, “sendikalarda kadınlara eşitlik ve kadınların sendikalarla bütünleşmesi” eylem planını içeriyor. Sendikaları kadın işçilerin haklarını güvence altına almaya çağırıyor.
İş ve Aile Politikası
Bu broşür, 1994 yılının Birleşmiş Milletler tarafından “aile yılı” ilan edilmesinin ardından kadın Komitesinin yürüttüğü tartışmalar ekseninde hazırlanmış ve ICFTU’nun iş ve aile politikası olarak kabul edilmiş bir metindir.
Broşürde geleneksel aile ve evlilik kavramlarının çözüldüğü tespiti yapılıyor ve tüm haneler içinde reisi kadın olan hanelerin sayısının arttığı (yalnız kadınlar, tek ebeveynli aileler, boşanmış ve dullar) belirtilerek, istihdam hakkı, toplumda kadın ve erkek rolüne ilişkin tutumların değişmesi, aile sorumluluklarının eşit paylaşılması, çalışma saatlerinin azaltılması, doğum izni, ana-babalık izni ve aile izni, sosyal destek hizmetleri ve sosyal yardımlar, çocuk bakımı, sağlık hizmeti, aile planlaması, aile yasası başlıklarında talepler sıralanıyor.
İşyerinde Cinsel Taciz ve Sendikal Rehber
Serinin bu son broşüründe, temelinde toplumsal cinsiyet eşitsizliği olan cinsel tacizin tarifi yapılıyor ve cinsel tacizin sendikaların gündemine almaları ve sürekli gündemde tutmaları gereken bir konu olduğu belirtiliyor. Sendikaların, kendi üyeleri arasındaki herhangi bir cinsel tacizin farkında olmaları ve kökünü kazıyacak adımları atmaları gerekliliği vurgulanıyor.
Broşürde ayrıca, sendikal eylem planı olarak cinsel tacizin nasıl ele alınacağı, şikâyet prosedürü ve işyerinde temsilcilerin atması gereken adımlar da belirtiliyor.
Kadın işçilerin kamusal alanda varlığına etki eden dört ana başlık, bugün sendikal alanda faaliyet gösteren sendikalara hareket noktalarını işaret etmesi açısından önemli bir kaynak. Yayımlanan bu broşürler kadın hareketinin o güne kadar vermiş olduğu mücadelenin ürünü metinler. Elbette 1995 yılından bugüne de oldukça uzun bir yol kat edildi. Uluslararası metinler, sözleşmeler ortaya çıktı. Mücadele deneyimi de birikimi de arttı. Uzun bir mücadele tarihine tanıklık eden bu broşürleri hatırlamayı, hatırlatmayı görev bildik.
Broşürlere ve her biri emek tarihi için çok kıymetli bir belge olan DİSK’in diğer yayınlarına arşivin linkinden ulaşılabilir: http://arastirma.disk.org.tr/?page_id=6099
