Elisabeth Dmitrieff, 1 Kasım 1850’de Rusya’da, Pskov eyaletine bağlı Volok köyünde doğdu. Elizaveta Tomanovski olarak da biliniyor. Evlilik dışı doğan bir çocuktu. Babası aristokrat bir Çarlık memuruydu. Annesi kendisinden 20 yaş küçük bir Alman hemşireydi.
Malikânede büyük bir maddi rahatlık içinde büyüdü. Babasının kütüphanesinde bulunan İngilizce, Almanca ve Fransızca eserlerin yanı sıra annesinin abone olduğu dergileri de okudu.
Babası Elisabeth’i ve kardeşlerini mirasçı olarak tanıdı; ancak hiçbir zaman yasal olarak “gayri meşru” statülerini kaldırmak için adım atmadı. Oğlan kardeşi seçkin bir erkek okuluna devam ederken, benzer kız okulu ona ve kız kardeşine yasaklandı.
Elisabeth, kış aylarını ailesiyle birlikte St. Petersburg’da geçirdi. Giderek siyasallaşarak St. Petersburg’un aktivist gençlik hareketine dâhil oldu. Rousskoïe Slovo (Rus Sözü) dergisinde Marx’ın fikirleriyle karşılaştı ve Nicholas Chernyshevsky’nin ‘Nasıl Yapmalı?’ kitabını okudu.
‘Vatandaş Elise’
Dmitrieff üniversiteye gitmeye kararlıydı; ama o dönemde Rusya’da kadınlar üniversiteye gidemiyordu. Ailesinden kurtulmak ve mirasını almak için bir çıkar evliliği yapmaya karar verdi. 1867’de, bir hastalık nedeniyle emekliliğe zorlanan Albay Mikhail Tomanovski ile evlendi. Eşiyle Avrupa’yı dolaşarak 1868 baharında İsviçre’nin Cenevre kentine gitti. Burada Anne Jaclard ve yakın arkadaş olacağı Ekaterina, Victor Barteneva ve Nikolai Utin ile tanıştı.
Sonrasında eşiyle Rusya’ya, ardından da 1869’da eşi olmadan tekrar Cenevre’ye dönerek eğitim aldı. İlerleyen yıllarda kendisine “vatandaş Élise” adını verdi. Basel ve Zürih’e gitti. Cenevre’de uluslararası sosyalist hareketler ile Rus devrimciler arasında toplantılar yapıldı. Elisabeth, kendisi gibi 1871’de Paris Komünü’ne katılacak olan Fransız sosyalistleri Eugene Varlin ve Benoit Malon ile tanıştı.
Nikolai Utin ve diğer sürgündeki devrimciler tarafından 1868’de Cenevre’de Halkın Davası gazetesini finanse etti ve gazetenin editörlüğünü yaptı. Cenevre’de sosyalistleri, komünistleri, anarşistleri ve sendikacıları tek bir güç altında bir araya getiren uluslararası bir örgüt olan Birinci Enternasyonal’in (Uluslararası İşçi Birliği) Rusya şubesinin kuruluşuna katıldı. Köylü komünü analizlerini şehirli işçilere uygulamak üzere işçi kooperatiflerini örgütledi. Ayrıca Kadın İşçi Derneği’ne katıldı.
1870’te, Enternasyonal’in Rus göçmen bölümü, onu elçi olarak Londra’daki Genel Konsey’de kendilerini temsil etmesi için İngiltere’ye gönderdi. Bayan Elisa Tomanovski adıyla Marx’a bir mektup getirdi. Dmitrieff, Londra Enternasyonali’nin toplantılarına katıldı, İngiliz sendika hareketini inceledi, Marx ve meslektaşlarıyla tartıştı ve Marx’ın kızı Jenny ile arkadaş oldu.
Elisabeth, Marx tarafından Enternasyonal’in temsilcisi olarak bilgi toplama görevi için Paris’te görevlendirildi. 27 Mart 1871’de Calais’e doğru yola çıktı. Evlilik adı olan Tomanovski’yi terk etti ve babaannesi Dmitrievna’nın soyadından esinlenerek Dmitrieff takma adını aldı. Net olmamakla birlikte 28 veya 29 Mart 1871’de Paris’e geldi. Etkinliklere katılmak için Enternasyonal aktivistlerden biri olan Auguste Serraillier ile bir araya geldi. Ayrıca Komün’e katılan Rus sosyalist Pyotr Lavrov ile Saint Petersburg’daki komşuları Sofya Kovalevskaya ve Anne Jaclard’la görüştü. Dmitrieff, devrimci durumu değerlendirdi; Londra’ya rapor vermek yerine, teorik çalışmalarını ve örgütsel deneyimini eyleme geçirmeye karar verdi.
Kadınlar Birliği’ni kurdu
11 Nisan 1871’de kadınları mücadeleye aktif olarak katılmaya teşvik etmek için Paris’in Kadın Vatandaşlarına Çağrı’yı yayımladı. “Paris ablukaya alındı, Paris bombalandı, kadın vatandaşlar… Silaha! Ulus tehlikede!” diyerek kadınları savaşa çağırdı. Aynı akşam saat sekizde, Nathalie Lemel ile işçi sınıfı kadın örgütü olan Paris’i Savunma ve Yaralılara Yardım için Kadınlar Birliği’ni (kısaca Kadınlar Birliği-Union des Femmes) kurdu. Birlik, Paris’i savunmak ve kadın hareketini organize etmek için her bölgede komiteler kurmayı planladı.
Union des Femmes’in temel amacı, kadınlara kendi emekleri üzerinde kontrol hakkı vermekti. Dmitrieff, İsviçre ve Londra’ya yaptığı geziler sırasında edindiği aktivist deneyimini sendikayı örgütlemek için kullandı. Union des Femmes, Paris Komünü’nden mali kaynak alan tek örgüttü.
Dmitrieff, örgütü hiyerarşik bir şekilde yapılandırdı. Her bölgede komiteler, bir merkez komite, bir ofis ve bölgeleri temsil eden yedi üyeden oluşan bir yürütme komitesi vardı. Kadınların çalışmalarını, giyim ve tekstil endüstrilerinin geleneksel sektörlerindeki atölyelerde organize etti ve düzenli olarak rapor verdiği Komün Yürütme Komitesi’nin desteğiyle onlara satış imkânı sağladı. Ancak sektördeki çok daha düşük ücretli işgücüne sahip olan manastırların, hapishanelerin veya kapitalist işletmelerin rekabetinden kaçamadı.
Her şeyden önce siyasi sorunlarla, özellikle de kooperatif atölyelerinin örgütlenmesiyle meşgul oldu. Bu uygulama tekstil endüstrisinde terziler, kumaşçılar, çamaşırcılar için atölyelerin kurulmasıyla somutlaştı.
Kadınlar Birliği’nin üyeleri, Paris’te işçi sınıfından kadınların büyük bir bölümünü kapsıyordu. Dmitrieff, seçilmemiş tek üye olarak daimi Merkez Komitesi’nde kaldı. Ayrıca, Union des Femmes Yürütme Komisyonu’nun genel sekreteri oldu.
Komün’den talepler
Kadınlar Birliği, Komün’ü kadın haklarının daha fazla benimsenmesi yönünde zorladı. Komün öncesinde olduğu gibi, Ulusal Muhafızların üniformalarını da ağırlıklı olarak kadınlar üretiyordu. İşçiler iktidara geldikten sonra birçok işletme sahibi şehirden kaçtı. Bu işlerin azalmasına yol açtı; bu nedenle Kadınlar Birliği, Çalışma ve Değişim Komisyonu’na daha fazla kadının üniforma yapımına katılması çağrısında bulundu. Ancak sözleşmeler şehirden kaçmamış geleneksel imalatçılara devredildi ve böylece kadın işçiler, yeni kurtuldukları eski burjuva rejiminde aldıkları ücretlerden çok daha az ücret alır oldu.
Kadınlar Birliği bunu öğrendiğinde, Terziler Sendikası ile Çalışma ve Borsa Komisyonu delegelerinin daha yüksek ücret için pazarlık yapmasını ve gelecekte tüm sözleşmeler için yetkinin işçiler tarafından yönetilen kooperatiflere verilmesini talep etti.
Kadınlar Birliği, işyeri mücadelelerinin dışında, kadınların boşanma hakkı için de mücadele etti. “Meşru” ve “gayri meşru” çocuklar arasındaki ayrımın sona ermesi, kızlar ve yetimler için Katolik Kilisesi’nin etkisinden uzak bir eğitim, Komün’ü savunurken ölen Ulusal Muhafızların -resmi olarak evli olsun veya olmasın- eşleri ve çocukları için emekli maaşı ve dahası…
Kadınlar Birliği, Paris’teki çalışan kadınların hayatlarını kendi ellerine almalarına doğrudan yardımcı olacak önlemler ortaya koydu. Maddi yardım ve devrimci hükümetle resmi bir bağ güvence altına alındığında, Dmitrieff temel hedefine döndü: Kadın emeğinin yeniden düzenlenmesi ve yeniden değerlenmesi yoluyla kadınların sosyo-ekonomik statüsünü iyileştirmek. Bu hedef doğrultusunda, Union des Femmes Yürütme Komisyonu adına Paris’te kadın emeğinin yeniden örgütlenmesi için bir teklif sundu.
İşçilerin sahip olduğu kooperatifler kadın işsizliğindeki ani krizi ele alırken, eşzamanlı olarak işçilerin kendi işlerini kontrol etmesine izin verecek araçlar da tesis edilecekti.
Çalışma ve Değişim Komisyonu’na sunulan teklif, kadınların iş ve yaşamlarındaki temel değişim için hayati önem taşıyan altı değişikliği içeriyordu:
- Beden ve beyin için ölümcül olan ve dolayısıyla tekrarlayan emeğin sona ermesi
- Kaçınılmaz olarak ahlaki yetilerin yok olmasına yol açan fiziksel yorgunluğu önlemek için çalışma saatlerini azaltmak
- İki cinsiyetten işçiler arasındaki tüm rekabetin ortadan kaldırılması
- Cinsiyete bakılmaksızın eşit işe eşit ücret
- Tüm katılımcıların Enternasyonal’e katılması
- Komün hükümetinin işçi derneklerini kurmak için gerekli olan fonları sağlaması.
Komün’ün son günlerinde, Union des Femmes Yürütme Komisyonu, tüm kadın ticaretinden temsilcilerle işbirliği yapan şehir çapında bir derneğin, Federal Çalışan Kadınlar Odası’nın kurulması çağrısında bulundu. Mevcut kadın işçilerin becerilerini, bunları kullanmak için gereken kaynakları ve mevcut piyasa taleplerini göz önünde bulundurarak, işçi kadınlar tarafından kontrol edilen atölye çalışmaları, birlikleri kurmak için son derece ayrıntılı, açıkça ifade edilmiş ve işlevsel bir plan oluşturdu.
Rusya’ya dönüş
Versailles birlikleri “Kanlı Hafta” olarak bilinen zamanda Paris’i bombaladığında, bir barikatta yan yana mücadele ettiği Leo Frankel ile yaralanan Dmitrieff, ondan daha ağır yaralı olan yoldaşını kurtardı. Her biri Paris’in güvenli evlerinde tedavi edildikten sonra, çok dilli ve eğitimli iki Komünar, trenle İsviçre’ye seyahat eden ve Almanca konuşan burjuva Prusyalı bir çift gibi görünerek şehirden çıktılar. Haziran ayında İsviçre’ye vardıklarında Dmitrieff, Cenevre Enternasyonali’ndeki arkadaşlarıyla yeniden bağlantı kurdu; ancak orada siyasete katılmadı.
Cenevre’de geçirdiği birkaç ayın ardından Ekim 1871’de “aşırı duygusal bir depresyon halinde” tek başına Rusya’ya, Elisabeth Tomanovski olarak döndü. Ailesiyle bir araya geldi ve sağlığına kavuşmaya çalıştı. Fransız, Rus ve İsviçre polisi tarafından arandığı için çok dikkatli davrandı. Sonuçta, “vatandaşları veya bölge sakinlerini silahlanmaya teşvik ederek iç savaşı kışkırtmak” ve “emir veya bildiri dağıtarak isyancılar topluluğunu kışkırtmak” suçlamasıyla 26 Ekim 1872’de gıyaben mahkûm edildi ve “surlarla çevrili bir kaleye sınır dışı edilme” cezasına çarptırıldı.
Dmitrieff, Saint Petersburg’dan ayrıldı ve 1871’de eşinin mülkünün sorumlusu Ivan Mihayloviç Davydovski ile tanıştı. Ona âşık oldu ve 1873’te eşi öldükten sonra ondan iki çocuğu oldu. 1876’da Davydovski, zimmete para geçirme ve dolandırıcılıkla suçlanarak mahkûm edildi ve Sibirya’ya sınır dışı edildi. Onu sürgüne kadar takip etmek için yasal olarak evlendi.
Dmitrieff ve Davydovski, bir süre Nazarovo’da, ardından Iemelianovo’da, 1898’den 1902’ye kadar da Krasnoyarsk’ta yaşadı. Achinsk’te bir pastane satın aldılar ve bölgedeki siyasi sürgünlerle temas kurmaya çalıştılar. Ancak siyasi sürgünler Davydovski’yi takdir etmedi. Dmitrieff, yaşadığı birçok olumsuzluktan dolayı onu terk etmeye karar verdi.
1902’de Moskova’ya döndü. Paris Komünü sırasındaki devrimci önemine ve Birinci Enternasyonal’deki çalışmalarına rağmen, Dmitrieff’in sonraki yaşamına dair pek çok şey gizemini koruyor. Ölüm tarihi 1910 veya 1918 olarak tahmin ediliyor.
Kaynaklar
https://rosalux-geneva.org › …
https://www.gazetepatika15.com
Görsel: roarmag.org
