Pandeminin vurduğu 2020’de yaşamsal emek -kadının bakım emeği hariç- toplum gözünde değerini artırdı. Pandemi döneminde özellikle sağlıkçılar (hasta bakıcısı, doktoru) sistemin örgütlenmesindeki hiyerarşiye meydan okuyarak eylemler yaptılar. 2021’de ise eylem sayısında ve eylemci sayılarında yaşanan artış pandemi sürecini telafi ederek iddialı bir nitelik kazandı. 2020’de 706 mesele için (304’ü işyeri temelli) yapılan eylemler 2021’de 827 mesele (347’si işyeri temelli) için gerçekleşti. 2021’de hak arayışı güçlendi ve 2022’de gücünü daha da artırdı. 2022’nin ilk aylarında yaşamsal emeğin diğer aktörleri perakende işçileri (kurye, depo, market) ayağa kalktı.
Kadın eylemleri
Eylemlerdeki erkek ağırlığı, öncelikle istihdamda erkek oranının kadın oranından çok fazla olmasıyla ilgili. Diğer yandan eylem sayısının yüksek olduğu metal, genel işler ve inşaat işkolları erkek yoğun iş kolları. Yine de kadınlar bu süreçte, diğer eşitsizlikler eteklerinden çekip engellese bile direnişlerde de yer aldılar. 2021’e geri dönecek olursak genel resimde vakaların[1] yüzde 28’inde kadınların yer aldıklarını gözlüyoruz.
| Sayı | % | |
| Sadece kadın | 6 | %1 |
| Kadın ağırlıklı | 18 | %4 |
| Kadın-erkek eşit | 108 | %23 |
| Erkek ağırlıklı | 229 | %49 |
| Sadece erkek | 107 | %23 |
| Toplam | 468 | %100 |
İş yeri temelli eylemlerde kadınların sayısının erkeklere eşit ya da erkeklerden fazla olduğu vakaların oranı 2017-19 arasında yüzde 26 ile 29 arasında seyretmiş 2020’de hafif bir yükseliş ile yüzde 33’e çıkmıştı, 2021’de ise yüzde 28 bandına geri döndü.
Eylemlerin söyledikleri
Eylemin en belirleyici faktörü iş kolu. Bu işkolunda sendika gibi kolektif güç ve ürünün kritikliği yani piyasadaki pazarlık gücü eylem süreci için merkezi öneme sahip. Bu bir yana kadınlar hangi sektörde olurlarsa olsunlar, eylemlerinin sonucu ne olursa olsun, sayısı, süresi ne kadar olursa olsun katmanlı engellere rağmen ortaya çıkan kadın direnişlerini görünür kılmak için özel çaba göstermemiz gerekiyor.
2021’de genel eylemler içinde 33 (toplam 347) vakada sadece kadınlar vardı ve bu kapsamda 36 eylem gerçekleştirildi. Kadınların gündeminde İstanbul Sözleşmesi, ILO 190’ın imzalanması ve kadına yönelik şiddet vardı. 33 vakanın 23’ünde, DİSK BMİS’in örgütlü olduğu metal sektöründeki işyerlerinde İstanbul Sözleşmesinden geri çekilmeye itiraz eylemleri bulunuyordu.
Sendikalar dışında İmece Kadın Dayanışma Derneği ev işçileri için, Tarsus Kadın Platformu kız çocuğu işçiler için eylemler yaptılar. İşçi Kadın Meclisleri, İzmir Sağlık Platformu 300 kadının birden iş bıraktığı Mersin Toptancı Halindeki eylemde kadınlar kölelik şartlarına karşı eylem yaparak, sabah beş akşam altı, kayıtsız ve güvencesiz çalışmanın temposuna kalbi dayanmayan arkadaşlarının kaybına isyan ettiler. 2021’de bir başka ilde daha 300 kadın sokağa çıktı. Ege Üniversitesi ofis ve idari kadrolarındaki kadın işçiler TİS sözleşmesine itiraz etti.
Güçlerini direnişe çevirdiler
Bazı eylem ve direnişler 2018-19’da gerçekleşen Flormar direnişinde olduğu gibi, direnişte erkek işçiler olsa bile eylem kadınlar üzerinden ilerliyor. 2021’de 136 gün boyunca süren SML Etiket direnişi de bunlardan biri oldu. Üçü Dev Tekstil üyesi 22 işçinin sendikal faaliyeti engellemek için işten çıkarılmasıyla başlayan eylem zincirinde direniş çadırı kuruldu, üretimi yapılan markaların mağazaları önünde eylemler gerçekleştirildi ve davalar açıldı. Bu sırada fabrikanın güvenliği tarafından saldırıya uğramalarına ve polis tarafından göz altına alınmalarına rağmen kadınlar direndiler.
Xiaomi Salcomp, Nelteks, Westmode Tekstil direnişinde de benzer şekilde kadınlar öne çıktı. Nelteks’te 10 saat çalışan, mola için üç kat inen, ağır yük kaldırmaları nedeniyle fiziksel sınırlarını zorlayan, tuvalet süresi hesaplanan kadınlar sendikal mücadeleyle bu şartlara karşı çıktılar.
Sağlık, tekstil, genel işler ve konaklama işkollarında yapılan eylemlerde kadınların sayıları fazlaydı ve en önde yer aldılar. 2021’de patronlar kadınların dayanma azmini paraya çevirmeye çalışırken kadınlar birçok işyerinde bu güçlerini direniş azmine çevirdi.
[1] Vaka altında bir veya daha fazla eylem olabilir. Metodoloji ve terminoloji kullanımı detayları için ana rapora bakabilirsiniz.
Foto: DHA Arşiv 2013
