Zuhal Esra Bilir
Estetik emek işçi kadının duruşundan, yürüyüşüne, aksanından ses tonuna ve jestlerine kadar her şeyi kapsar. Patronların istekleri doğrultusunda şekillendirilmiş ve kadınların cinsiyetlendirilmiş özellikler üzerinden bedenlerinin ve kişiliklerinin sömürülmesine yol açan bu beklentiler, tahakkümü derinleştirir.
Kişisel bakımınız kıymetli. Yani eliniz tırnağınızdan tutun ojenizin tazeliğinden tutun da makyajınız, saçınızın temizliği, nefesinizin kokuyor olması olmaması önemlidir. Makyajın tadında, kıvamında bir makyaj olması, çok abartılı olmayan takılar, tokalar. Bunlar önemli bu genel olarak her yerde de böyledir. (Eylül, AVM’de Mağaza Müdürü)
Hizmet sektöründe çalışan kadınların sadece duyguları değil, bedenleri de ticari yarar sağlayacak şekilde firmalar tarafından düzenlenir. Bu emek biçimi; çalışanın duruşundan yürüyüşüne, aksanından ses tonuna ve konuşma sekline birçok özelliğini kapsar. Estetik emek yeni hizmet endüstrisinde çalışanların tavırlarının işveren tarafından nasıl oluşturulduğunu ve şekillendirildiğini anlamak için kavramsallaştırılmıştır (Nickson, Warhurst, ve Witz, 2017).
Bedenselleştirilmiş hizmet
Hizmet sektöründe müşteri ile yüz yüze iletişim gerektiren işler için harcanan emeği anlarken, kadın çalışanların bedenselliklerini içeren cinsiyetlendirilmiş emek ve çalışanların önceden belirlenmiş bir görünüme sahip olmasını gerektiren estetik emek analizi önemlidir. Kişisel hizmetler, bakım hizmetleri, satış, müşteri ilişkileri gibi mesleklerindeki kadın emeğini anlamak için duygusal emek yaklaşımı yeterli değildir. Bu alanlardaki kadın emeğini anlamak duygusal emekten estetik ve cinselleşmiş emeğe uzanan bir kavramlaştırma ve analizi gerekli kılar.
Çalışanın fiziksel görünüşü, bedenselliği ve cinselliğini anlamak ve analize katmak gerekir. Estetik emek çalışanların dış görünüşlerinin analizi ve bu görünüşlerin cinsellik doğrultusunda belirlenişi markaların firmaların çalışanların cinselliğini belirleme biçimlerini anlamak için gereklidir (Warhurst ve Nickson, 2009; Lan, 2003). Estetik emek, çalışanın davranış, tutum ve karakter özelliklerinden oluşan sosyal beceri kavramından türetilmiş bir kavramdır. Bu beceriler teknik ve ölçülemez olduğundan değerlendirmesi oldukça sübjektiftir. Sosyal beceri gibi estetik emek de esasında bir beceri olmayıp çalışanlara yönelik ayrımcılığı derinleştiren kavramlardır (Williams ve Connel, 2010).
Müşteri ile yüz yüze iletişimi gerektiren satış işi çalışanların davranış ve tutumları kadar görünüş ve konuşma şeklini de yönetir. Görsel ve işitsel olarak müşteriye sunulma amacıyla firmalar tarafından eğitim, yönetim ve denetim yoluyla bedenselleşmiş bir hizmet üretimi gerçekleşir.
Jestler ve mimikler bile belirlenir
Müşterinin taleplerine göre oluşturulan ve sürdürülen bir bedensellik, onların iyi görünümlü birinden hizmet alma beklentisini karşılamayı amaçlar. İşverenler tarafından kârlılığı artırmak ve rekabet avantajı sağlamak için aranan bu özelliklerin işe alınan kişilerde zaten olması beklenir. Olmadığı hallerde çalışanlara bu özellikleri kazandırmak için gereken eğitim ve yatırımdan asla kaçınılmaz. (Sarıoğlu, 2014; Nickson, Warhurst, Cullen, ve Watt, 2003). Bu nedenle de literatürde çoğunlukla Bourdieu’nun (2013) habitus kavramı üzerinden tartışılan estetik emek; çalışanların hâlihazırda bulundukları sınıfın içinde çocukluktan kazandıkları, sonradan kazanılması ve öğrenilmesi zor olan düşünme, hareket etme ve hissetme biçimleri, konuşma aksanları, tercihleri, durumlar karşısında geliştirilen tepkiler, jest ve mimikler gibi özelikleri kapsar.
Önceki yazılarda da vurgulandığı gibi kadınların cinsiyetlendirilmiş özellikler üzerinden bedenlerinin ve kişiliklerinin sömürülmesine yol açan bu beklentiler işverenlerin kadın işçiler üzerindeki tahakkümünü derinleştirir. Bu emeğin farklı hizmet kollarında yürütülen meslekler bakımından incelenmesi ve karşılaştırılması oldukça önemlidir. Yapılacak olan her inceleme, bu meslek gruplarındaki kadın işçileri bilen özneler olarak kabul ederek, kadınlardan öğrenerek, duygu, düşünce ve deneyimlerini onların adına konuşmak yerine kadınların kendi cümleleriyle aktarmak ile mümkün olacaktır.
Kaynakça
Bourdieu, P. (2013). Distinction: A social critique of the judgement of taste. Routledge.
Lan, P.-C. (2003). Working in a neon cage: Bodily labor of cosmetics saleswomen in Taiwan. Feminist Studies 29, no. 1 , 21-45.
Nickson, D., Warhurst, C., & Witz, A. (2017). The labour of aesthetics and the aesthetics of organization. The Aesthetic Turn in Management Routledge, 89-110.
Nickson, D., Warhurst, C., Cullen, A. M., & Watt, A. (2003). Bringing in the excluded? Aesthetic labour, skills and training in the’new’economy. Journal of Education and Work 16, no. 2, 185-203.
Sarıoğlu, E. (2014). Finding the Modern Women Workers in Global Era: Hiring and Training Practices in the Corporate Retail Sector in Turkey. Fe Journal: Feminist Critique/Fe Dergi: Feminist Elestiri 6, no. 1 .
Warhurst, C., & Nickson, D. (2007). Employee experience of aesthetic labour in retail and hospitality. Work, employment and society 21, no. 1, 103-120.
Warhurst, C., & Nickson, D. (2009). ‘Who’s got the look?’Emotional, aesthetic and sexualized labour in interactive services. Gender, Work & Organization 16, no. 3 , 385-404.
Wharton, A. S. (2009). The sociology of emotional labor. Annual review of sociology 35, 147-165.
Williams, C. L., & Connel, C. (2010). Looking good and sounding right” aesthetic labor and social inequality in the retail industry. sWork and Occupations 37, no. 3, 349-377
* Bu yazı yazarın Duyguların ve Bedenlerin Ticarileşmesi: Ankara’daki Alışveriş Merkezlerinde Çalışan Kadın Satış Görevlileri isimli makalesinden derlenerek hazırlanmıştır.
