Toplumsal cinsiyet temelli şiddetin en yaygın biçimi olan ev içi şiddet, kadınlar ve LGBTİ+’lar başta olmak üzere işçilerin yalnızca özel yaşamını değil, ücretli iş yaşamını da etkiliyor. Bu nedenle birçok ülke, bu etkilerin ortadan kaldırılması, ev içi şiddete maruz kalan kişilerin işyerlerinde de korunması ve desteklenmesi için yasal düzenlemeler yaptı, yapıyor. Ev içi şiddet izni, bu düzenlemelerin başında geliyor.
Son olarak İrlanda’da ev içi şiddetten etkilenen işçilere 5 gün ücretli izin hakkı tanıyan yasal düzenleme, 27 Kasım Pazartesi günü yürürlüğe girdi. Böylece İrlanda, Avrupa Birliği ülkeleri içinde bu izni uygulamaya koyan ilk ülkelerden biri oldu.
Söz konusu düzenleme, bu yılın başlarında çıkarılan İş Yaşam Dengesi Yasası’nda yer alıyor. Bu yasa uyarınca patronlar, ev içi şiddete maruz kalan ya da şiddet mağduru yakınına destek olması gereken işçilere, birbirini izleyen 12 ay içinde 5 güne kadar ücretli izin vermek zorunda olacak.
Eşitlik Bakanı Roderic O’Gorman, pazartesi günü yaptığı açıklamada, “Ev içi şiddete maruz kalan hiç kimse destek almak için yoksulluğu ya da işsizliği göze almak zorunda kalmamalı” dedi ve ekledi:
“Ev içi şiddet izni, yalnızca bir izin değil. Bu uygulama, işyerlerinde ve toplumda ev içi şiddetin konuşulmasını sağlayabilir ve bu konudaki farkındalığı artırabilir. İşverenlere çok önemli bir rol düşüyor. Onları ev içi şiddete maruz kalan çalışanlarına güvenli bir alan yaratmak için geliştiren destekleri kullanmaya çağırıyorum.”
Asgari çalışma süresi şartı yok
Bakanlıktan yapılan açıklamaya göre, acil durumlarda bu izin, işverene önceden haber verilmeksizin alınabilecek ve polise başvurma, tıbbi yardım, yasal işlemler, danışmanlık alma, alternatif bir konaklama yeri bulma ya da ev içi şiddet mağdurlarına hizmet sunan kurumlara başvurma vb. amacıyla kullanılabilecek.
Şiddet hâlâ devam ediyor olsa da geçmişte yaşanmış olsa da işçi bu haktan yararlanabilecek. İşçinin bu izne hak kazanmak için belli bir süre çalışmış olması şart değil.
Yarı zamanlı işçiler için izin süresi, çalışma süresiyle orantılı olarak belirleniyor. Örneğin normal bir haftalık mesai süresinin yüzde 50’sinde çalışan bir işçiye 2,5 gün izin hakkı tanınacak.
İşçi, izninin tümünü tek seferde kullanmak zorunda değil. Ayrıca izin isterken patronuna ev içi şiddete maruz kaldığına dair bir kanıt sunması gerekmiyor.
Ev içi şiddete maruz kalan yakınlarına destek olması gereken işçiler de bu haktan yararlanabilecek. Örneğin eşi/partneri, 18 yaşından küçük çocuğu, birlikte yaşadığı kişiler ya kendisine bağımlı kişilerin şiddet mağduru olması durumunda, işçiler yine bu izni kullanabilecek.
İrlanda’da genellikle yeni çıkarılan yasalar dört beş yılda bir gözden geçiriliyor. Bu yasa ise iki yılda bir gözden geçirilecek.
Her dört kadından biri ev içi şiddete maruz kalıyor
Ülkede ev içi şiddet vakaları artıyor. Women’s Aid* adlı kadın örgütünün haziran ayında yayımladığı rapora göre, 2022 yılında örgüte 31 bin 229 ev içi şiddet başvurusu geldi: “Bu kuruluşumuzun 50 yıllık tarihinde aldığı en yüksek başvuru sayısı.”
Başvuru sayısında bir önceki yıla göre yüzde 16’lık bir artış yaşandı. Bu başvurularda kuruluş çalışanları, kadın ve çocuklara yönelik 34 bine yakın ev içi şiddet ifşası dinledi. Bunların 5 bin 412’si çocuklarla ilgiliydi.
Rapora göre, 2022 yılında ev içi şiddet sonucu 12 kadın yaşamdan koparıldı. Bu yıl ise 5 kadın daha erkekler tarafından öldürüldü.
Raporda ayrıca, “ev içi şiddet mağdurlarına yönelik tüm sistemlerin çatırdadığı, hayat pahalılığı ve barınma krizinin mağdur kadınlar üzerindeki yükü daha da ağırlaştırdığı” vurgulandı.
Women’s Aid CEO’su Sarah Benson, The Journal’da yer alan demecinde, İrlanda’da her dört kadından birinin ev içi şiddete maruz kaldığına dikkat çekti. Benson, uygulamaya konulan ev içi şiddet iznine ilişkin ise şunları söyledi:
“Ev içi şiddeti bir işyeri sorunu olarak ele almak, bir danışman veya destek görevlisi rolünü üstlenmek değildir. Bu daha ziyade, damgalamayı azaltarak ve hedeflenen desteği sunarak mağdurların yaşadıklarını ifşa etmeleri için güvenli ve destekleyici bir ortam yaratmakla ilgilidir. İşverenlerin eğitim, farkındalık yaratma, politika geliştirme ve entegrasyon yoluyla bunu yapabilmelerinin basit yolları vardır.”
Bakanlık-kadın örgütü işbirliği
Bakanlık, bu yasal düzenleme için Women’s Aid ile işbirliği yaparak, patronlara bu izni nasıl kullandıracakları konusunda destek ve rehberlik hizmeti sağlamak için bir web sitesi de kurdu.
Women’s Aid’in hazırladığı, bakanlığın finanse ettiği site, patronlara yeni izin hakkıyla ilgili ücretsiz kaynaklar sunuyor. Şirketler için politika belgesi şablonu, rehberler, çevrimiçi seminerler ve bir e-posta destek hizmeti, bunlardan bazıları.
Politika şablonunda patronlara, ev içi şiddetten etkilenen işçilere nasıl destek sağlanabileceğiyle ilgili temel bilgiler veriliyor. Bu bilgiler arasında tam gizlilik prensibinin önemi ve ev içi şiddetin net bir tanımı da var.
Şablonda ayrıca, şiddetten etkilenen işçiler için, yasal zorunluluk olan ev içi şiddet izninin yanı sıra şu desteklerin sağlanması öneriliyor:
“Özel izin: Bir çalışana, yasal ev içi şiddet iznine ek olarak izne gereksinim duyması durumunda ücretli veya ücretsiz ek özel izin verilebilir.
İşyeri güvenliği: Ev içi şiddetin etkileri ve riskleri, her zaman güvenlik bilinciyle hareket edilmesini gerektirir. Bir ifşanın ardından, şirkette varsa bir yönetici veya diğer atanmış kişi, çalışanın işyerindeki ve çevresindeki güvenlik gereksinimleri konusunda kendisiyle istişarede bulunacaktır. Bireysel koşullara bağlı olarak önerilebilecek güvenlik önlemleri şunları içerebilir:
- İş görevleri, yer, iletişim bilgileri ve/veya çalışma düzeninde geçici değişiklikler,
- Etkilenen çalışan, diğer çalışanlar ve/veya müşteriler için uygun şekilde işyerinin risk değerlendirmesi,
- Tesislerde veya diğer çalışma yerlerinde, işe gidip gelirken ve işle ilgili ekipmanlarda geliştirilmiş güvenlik önlemleri,
- Etkilenen çalışana destek hizmetleri hakkında bilgi sunmak.
Bu işyeri güvenlik planı gizli tutulacak ve yalnızca bilinmesi gerekenler temelinde paylaşılacaktır. Bir kişinin hayatına veya sağlığına yönelik ciddi bir tehdit söz konusu olduğunda, işveren bu riski ele almak için harekete geçecektir.
Yönlendirmeler: Ev içi şiddet konusunda uzman kuruluşların bilgileri, şiddeti ifşa eden çalışanlara sağlanacaktır. Uygun olduğu durumlarda, çalışanın bu hizmetlere erişebileceği güvenli bir fiziksel alana ve/veya iletişim yöntemine erişmesi desteklenecektir.
Finansal yardım: Çalışanlar için ilgili mali destekler (avans, maaş ödemesine ilişkin düzenlemelerin ve/veya yöntemin, örneğin banka bilgilerinin hızlı bir şekilde değiştirilmesi) dikkate alınacaktır.
İstihdam korumaları: Ev içi şiddet, işe devamlılığı, performansı ve üretkenliği etkileyebilir. Eğer şiddetten etkilenen çalışan işteki görevlerini yerine getirmekte zorlanıyorsa işten çıkarılmaya ya da diğer olumsuz eylemlere karşı geçici koruma ile desteklenecektir.
Kayıtların tutulması: Çalışanın işyerinde takip ya da taciz edilmesi de dahil olmak üzere her türlü şiddete ilişkin kayıtlar, hukuki yollara başvurması durumunda çalışan için destekleyici olabilir. Bu nedenle çalışanın talebi üzerine bu tür kayıtların saklanması desteklenecektir. İşveren tarafından tutulan tüm kayıtlar güvenli bir şekilde saklanacak ve kesinlikle gizli tutulacaktır.”
Sendikalar memnun
İrlanda işçi sendikaları, ücretli ev içi şiddet izninin 10 gün yerine 5 gün olarak belirlenmesini eleştirse de İş Yaşam Dengesi Yasası’nı** memnuniyetle karşıladı. İrlanda Sendikalar Kongresi (ICTU), şu açıklamayı yaptı:
“ICTU ve bağlı sendikalarımız, bu önemli yeni hakkın yasalaşması sürecinde ev içi şiddetle mücadele eden sivil toplum örgütleriyle birlikte çalışmaktan mutluluk duymuştur. İnanıyoruz ki bu yasa, işyerlerini ev içi şiddete maruz kalan işçiler için destekleyici ortamlar haline getirecek ve işverenlerin işyerlerindeki herkesin güvenliğini sağlamalarını mümkün kılacak.”
Sendikalar, iki yıl sonra yasa gözden geçirildiğinde 5 günlük ücretli izin süresinin 10 güne uzatılabileceği görüşünde.
Avusturalya sendikaları öncülük etti
Dünyada ev içi şiddet iznini ilk olarak Avusturalya sendikaları gündeme getirdi. Avusturalya Hizmetler Sendikası, 2010 yılında, ücretli ev içi şiddet iznini bir toplu iş sözleşmesine dahil eden ilk sendika oldu.
Avusturalya sendikalarından kadınlar, 10 yılı aşkın süre boyunca bu hakkın yasal güvence altına alınması için mücadele etti. Kararlı şekilde yürütülen bu mücadelenin sonucunda, önce 5 gün ücretsiz ev ve aile içi şiddet izni hakkı kazanıldı.
Sendikalar, bu iznin 10 güne uzatılması ve ücretli hale getirilmesi için kampanyalarını sürdürdü. Ve sonunda başardılar. Aile ve ev içi şiddete maruz kalan işçilere yılda 10 gün ücretli izin hakkı tanıyan yasal düzenleme, geçen şubat ayında yürürlüğe girdi.
Ev içi şiddet izninin yasal hak olduğu başka ülkeler de var. Örneğin İrlanda Cumhuriyeti’nden önce Kuzey İrlanda, Nisan 2022’de ev içi şiddet mağdurlarına yılda 10 güne kadar ücretli izin hakkı tanıyan yasayı kabul etti.
Yeni Zelanda, yılda 10 gün ücretli ev içi şiddet izni hakkını 2018 yılında yürürlüğe koydu. Ayrıca ev içi şiddete maruz kalan işçilere, iki aya kadar geçici esnek çalışma düzenlemesi (görev, çalışma yeri, çalışma saatlerinde değişiklik vb.) talep edebilme hakkı tanıdı.
Kanada’da İş Yasası, ev içi şiddet mağdurları için 5’i ücretli olmak üzere yılda 10 gün izin hakkı içeriyor.
ABD’de 25 eyalette ve Columbia Bölgesi’nde ev içi şiddet mağdurlarına izin hakkı tanıyan yasalar çıkarıldı; ancak bunların çoğu ücretsiz. Bu nedenle ev içi şiddete maruz kalan işçilerin bu izni değil, ücretli hastalık izni almayı tercih ettikleri belirtiliyor.
Filipinler’de ise ‘Kadınlara ve Çocuklara Yönelik Şiddetle Mücadele Yasası’ uyarınca ev içi şiddet mağdurlarına 10 güne kadar tam ücretli izin alma hakkı tanınıyor.
*Women’s Aid, 1974 yılından bu yana ev içi şiddet ve istismarı önlemek ve etkilerini ele almak için çalışan ulusal, feminist bir kuruluş.
**İş Yaşam Dengesi Yasası’nda tek yeni hak, ev içi şiddet izni değil. Yasa, bir çocuğun ya da aile üyesinin tıbbi bakımı ile ilgilenmek için izne gereksinim duyan işçilere yılda beş güne kadar ücretsiz izin hakkı da getirdi. Temmuz ayında yürürlüğe giren bu haktan hem ebeveynler hem de bakım yükümlülüğü olan diğer kişiler yararlanabiliyor. Ebeveynler ve bakıcılar esnek çalışma talebinde de bulunabiliyor. Bunun yanında, günde bir saat olan emzirme molalarının kullanılabileceği süre, altı aydan iki yıla uzatıldı. Ayrıca tüm çalışanlara uzaktan çalışma talebinde bulunma hakkı tanındı.
Manşet fotoğrafı: Sam Boal/Irish Independent
