İŞSİZLİK SİGORTASI-2
Olcay Korkmaz avolcaykorkmaz@gmail.com
İşten çıkış kodu işsizlik ödeneğinden yaralanmada belirleyicidir. Ama çıkış kodu işverence serbestçe bildiriliyor ve denetlenmiyor. Oysa işverenlerin çıkış bildirimi yaparken nedenini ortaya koyan somut belgeler sunması, bildirimin sıkı bir denetimden geçirilmesi gerekir.
İşsizlik sigortası yasada şöyle tanımlanır: Bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, herhangi bir kasıt ve kusuru olmaksızın işini kaybeden sigortalılara işsiz kalmaları nedeniyle uğradıkları gelir kaybını belli süre ve ölçüde karşılayan, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren zorunlu sigortadır.
Tanımda da görüleceği üzere çalışırken işsiz kalanlar kapsam içindedir. Dolayısıyla önceki yazımızda da belirttiğimiz üzere hiç işe girememiş işsizler sigorta kapsamı içinde değildir. Bu durum belli süre işsizlik primi ödeme koşulu ile de ortaya konmaktadır.
Faydalanma koşulları
4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanun’da işsiz kalan işçilerin, işsizlik ödeneğinden yararlanabilmeleri için öncelikle fesih sebebinin yasada sayılan sebeplerden biri olması, işçinin belli pirim koşullarını tamamlamış olması ve 30 gün içinde kuruma başvurmuş olması şartları aranmaktadır.
Yasa’da koşullar şu şeklide sayılmıştır:
- İş ilişkisinin sona ermesinden önceki son 120 gün hizmet akdine tabi olarak çalışmış olmak. Daha önce işsiz kalmadan önce son 120 gün kesintisiz pirim ödenmesi koşulu aranırken kısa çalışma ödeneğine ilişkin düzenleme kapsamında son 120 günü kesintisiz pirim ödeme koşulu kaldırılmıştır. Onun yerine son 120 gün hizmet akdine dayalı çalışma koşulu getirilmiştir.
- Son üç yıl içinde en az 600 gün süre ile prim ödemiş olması şartı. İşçinin ödenek alabilmesi için işsiz kaldığı süreden geriye doğru en az 600 gün işsizlik priminin ödenmesi gerekmektedir. Bu 600 gün prim bir işyerindeki çalışması karşılığında olabileceği gibi birden çok işyerinde çalışması karşılığında ödenmiş olabilir. Yeter ki son 3 yıl içinde en az 600 gün pirim ödenmiş olsun. Kayıt dışı çalıştırmanın yaygın olduğu ve bu konuda denetimin olmadığı ülkemizde birçok işçi bu nedenle ödenekten yararlanamamaktadır.
- İşsizlik ödeneğine hak kazanmak için işçinin, hizmet sözleşmesinin feshedildiği yani işten çıkarıldığı tarihten itibaren 30 gün içinde, kuruma doğrudan veya elektronik ortamda başvurması gerekir. Başvuru, İŞKUR birimine şahsen giderek veya elektronik ortamda www.iskur.gov.tr adresinden yapılabilir. Başvuruda gecikilen süre işsizlik ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülür.
- Kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalma şartı. Buradan anlaşılması gereken istifa edip ayrılan her işçinin ödenekten yararlanamayacağı değildir. Zira haklı nedenle istifa eden ve bu durum kuruma işverence doğru kodlar ile bildirilen işçiler işsizlik ödeneğinden yararlanırlar. İşsizlik ödeneğine hak kazanacak şekilde işten çıkarılma hallerini sıralamak gerekirse:
-
- İhbar öneline uygun olarak işveren tarafından feshedilenler, yani ihbar süresi çalıştırılarak işten çıkarılanlar veya ihbar tazminatı ödenenler. Bu şekilde bir yıl ve üzeri kıdeme sahipse doğal olarak işçi kıdem tazminatına da hak kazanmaktadır. (Kod 4)
- Yukarıda belirttiğimiz gibi işçinin haklı istifası halinde. Sağlık sebepleri, işverenin kanunda belirtilen ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan davranışları ve işçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler nedeniyle istifa eden işçiler de işsizlik ödeneğinden yararlanabilirler. Burada kilit nokta işverenin bu istifa nedenlerine doğru kod ile işverene bildirmesidir. (Kuruma mı?) Bu sebepler ile istifada kod 23-24-25 ile işverence kuruma bildirim yapılmadığı takdirde işçi ancak dava sonucunda işsizlik ödeneğine hak kazanabilir. Ancak her halükarda işten çıktıktan sonra 30 gün içinde kuruma başvurulmuş olmalı.
- İşverenin işçiyi sağlık sebepleri veya işyerinde işçiyi bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan bir zorlayıcı sebebin ortaya çıkması halinde işten çıkarması. Yine bildirilen kodlar önem kazanmaktadır. Bu fesih hallerinde işveren tarafından 27-28 kodları ile bildirim yapılmış olmalı.
- Belirli süreli hizmet akdi ile çalışmakta olup da sürenin bitiminde işsiz kalanlar. (Kod 5)
- İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına geçmesi, kapanması veya kapatılması, işin veya işyerinin niteliğinin değişmesi nedenleriyle işten çıkarılmış olanlar. (Kod17-18-34)
- Askerlik (Kod 12)
- Toplu işçi çıkarma sonucunda işsiz kalanlar (Kod15)
Çıkış kodu önemli
Bunlar dışında Borçlar Kanunu, Sendikalar Kanunu, Grev ve Lokavt Kanunu kapsamında kendi istek ve kusuru dışında işten çıkarılanlar, 4046 sayılı Kanunun 21. maddesine göre özelleştirme nedeni ile çıkarılanlar ve gazeteci tarafından sözleşmenin feshi halinde de işsizlik ödeneği verilmektedir.
İşverenin çıkış kodunu bildirgeyi verdikten sonra 10 gün içinde hiçbir belge sunmalarına gerek kalmadan ve idari para cezası ödemeden değiştirme hakları da bulunmaktadır. Dolayısıyla kod değişikliği ile işsizlik ödeneğinden yararlanmanın önü açılabilir.
Çıkış kodu işverence serbestçe bildirilmekte ve denetlenmemektedir. İşten çıkış kodu işsizlik ödeneğinden yaralanmada belirleyicidir. İşverenlerin çıkış kodunu serbestçe bildirmelerinin sakıncalarına daha önceki yazılarımda da değinmiştim. İşverenlerin çıkış bildirimi yaparken nedenini ortaya koyan somut belgeler sunmak zorunda olması ve bu bildirim sıkı bir denetimden geçirilmesi gerektiğini ifade etmiştim.
