Fitnat Durmuşoğlu fitnat.d@hotmail.com
Ukrayna göçmeni bir işçiydi. Amerika’da hazır giyim sektöründeki kadın işçilerin örgütlenmesi için mücadele verdi. Uluslararası Kadın Konfeksiyon İşçileri Sendikası’nın kurucuları, 20 binler grevinin örgütleyicileri arasındaydı. Kadın işçilerin çıkarları konusunda erkek sendikacılarla hep çatıştı. Kaldığı yaşlılar evinde bile hemşire örgütlenmesini sağladı. Ölene kadar mücadele edenlerdendi.
Clara Lemlich, 28 Mart 1886 yılında Ukrayna’nın Gorodok kentinde dindar bir anne ve babanın çocuğu olarak dünyaya geldi. Kızlar için Yahudi okulları olmadığından örgün bir eğitim alamadı. Çoğu kız gibi, ona da Yidce öğretildi. Ailesi onu devlet okuluna göndermeye istekliydi, ancak Gorodok’un tek okulunun Yahudileri hariç tuttuğunu gördü. Rus hükümetinin antisemitizmine kızan ailesi, onun Rusça konuşmasını ve evlerine Rusça kitaplar getirmesini yasakladı. Clara gizlice Rusça öğrenmeye devam etti, Tolstoy, Gorki ve Turgenev ciltleri karşılığında kendiden daha büyük Yahudi kızlara Rus halk şarkıları öğretti.
Clara, okuyabilmek için gömleklere ilik dikiyordu. Yidiş dilinde yazı yazmayı iyi biliyordu. Okuma yazma bilmeyen annelerin Amerika’daki çocuklarına gönderdikleri mektupları yazarak kitap alacak parayı biriktiriyordu. Babası mutfakta bir et tavasının altına gizlenmiş kitaplık bulduğunda hepsini yaktı ve Clara yeniden kitap toplamaya başlamak zorunda kaldı. Kitapları tavan arasında depolamaya başladı. Burası da bir komşu tarafından keşfedildi ama onun sırrını sakladı, aynı zamanda kendi kitaplığından devrimci broşürler de verdi.
1903 Kişinev pogromları Lemlich ailesi için bir dönüm noktası oldu. Yahudilere karşı üç gün süren saldırılar sırasında 47 Yahudi öldürüldü, 92’si ağır, 500’ü hafif yaralandı ve 700’den fazla ev yağmalandı ve yıkıldı. Ayaklanma rahipler tarafından yönetildi ve “Yahudileri öldürün” genel çığlığı şehrin her yerine yayıldı. Kaçmayı başarabilenler dehşet içinde kaçtılar. Lemlich ailesi 1904 yılında Ukrayna’dan kaçarak New York’un Aşağı Doğu Yakası’na yerleşti. Pek çok göçmen kız gibi, Clara Lemlich de Lower East Side’daki bir giyim mağazasında iş buldu. Babası kalıcı bir iş bulamadığı için ailesinin geçimini genellikle Clara sağladı.
Soyunma odası isyanı
Amerika’da 1900’lü yılların başında hazır giyim endüstrisi atak yaptı. Yeni icatlar daha hızlı ve daha ucuz üretime yol açmıştı. Amerikan halkı artık mağazalardan ve kataloglardan “hazır” giysiler satın alabiliyordu. Hazır giyim endüstrisinin tamamını erkekler yönetiyor, çalışanların büyük çoğunluğu genç Yahudi ve İtalyan göçmen kadınlardan oluşuyordu. Haftada 6-7 gün, günde 12 ila 14 saat çalışıyorlar buna karşılık olarak aldıkları ücret ortalama günlük iki dolardı. İşçiler genellikle dikiş makineleri de dâhil olmak üzere kendi malzemelerini sağlamak zorundaydı. Geç kaldıklarında veya hata yaptıklarında para cezasına çarptırılıyorlardı. Clara, bu çalışmayı “dayanılmaz” olarak nitelendiriyordu. Günün birinde işe geldiğinde biriktirdiği kuruşlarla edindiği güzel şapkasını bırakacak bir yer bulamadı. Çok sinirlendi. Bir sandalye kaptı, üzerine çıktı ve diğer işçi kızlara seslendi: “Fabrikalarda kadınlar için soyunma odaları yok, bir şapkayı akşama hasarsız çıkacağı şekilde asacak yer bile yok! Biz insanız! Kadınız ve hepimiz genciz. Biz de tıpkı diğer genç kadınlar gibi yeni şapkalarımızı seviyoruz! Neden onları doğru dürüst asacak bir yerimiz olmasın!” Bu ilk isyanıydı Clara’nın. Diğer işçi kızlarla birlikte uzun çalışma saatlerine, düşük ücretlere ve ustabaşıların aşağılayıcı muamelelerine başkaldırmaya devam etti.
Uzun bir çalışma gününden sonra, okumak ya da gece okulunda ders almak için halk kütüphanesine giderdi. İşe başlamadan önce birkaç saat uyurdu. Clara, binlerce genç kadının hayatını değiştirmenin tek yolunun örgütlenmek olduğunu düşünüyordu. Sendikalar hazır giyim işçilerini görmezden geliyordu.
1906 yılında International Ladies Garment Workers Union (Uluslararası Kadın Konfeksiyon İşçileri Sendikası’na (ILGWU) katıldı ve yerel yönetim kurulu üyesi oldu. Hazır giyim sektöründü işçi hakları için bir ajitatör ve örgütleyici olarak tanındı, birkaç fabrikada grev örgütledi. 1906 ve 1909 yılları arasında hem Weissen & Goldstein Fabrikası’nda hem de Leiserson Fabrikası’nda işçi grevlerine önderlik etti ve Manhattan çevresindeki grevlerde konuşmalar yaptı. Çalıştığı işyerlerinden sürekli kovuldu. Her işini kaybettiğinde yeni bir iş buluyor ve tekrar hak mücadelesine başlıyordu. Bir grev sırasında on yedi kez tutuklandı ve polisler kaburgalarını kırdı. Buna rağmen Clara birkaç gün içinde, grev yerine geri döndü.
Triangle’de grev örgütçüsü
1908 yılındaki ekonomik krizden sonra giyim endüstrisi işçilerinin çalışma saatleri daha da arttı ve daha az ücret verilmeye başlandı. İğne-iplik hatta elektrik faturalarına kadar masraflar işçilerin maaşlarından düşürüldü ve fabrika sahipleri bu şekilde işçileri sömürerek ekonomik krizden kurtulmaya çalıştı. Krizden önce 65 saat olan haftalık çalışma, 75 saate çıktı ve işçilerin haftalık kazancı 5 dolar oldu. Triangle Shirtwaist Company’de bu kötü çalışma koşullarına sahip fabrikalardan biriydi. Hatta daha önce fabrika iki kez yangın tehlikesi atlattı. İşçiler, bu koşullara karşı mücadele etmek için örgütlenmeye başladı. Triangle fabrikasının sahipleri Harris ve Blanck, sendika karşıtı tutumlarıyla tanınıyordu. 1909 sonbaharında 150 sendika (Uluslararası Kadın Konfeksiyon İşçileri Sendikası) (ILGWU) üyesinin işine son verildi. 1909 Eylül sonunda Triangle işçileri greve çıktı ancak işverenlerin baskısıyla polisler greve müdahale etti ve birçok sendikalı işçi kadın tutuklandı. 5 hafta boyunca Triangle patronları, grevi kırmak için her yolu denedi, para karşılığı çetelerle anlaşıp grevcilere saldırttı. Aynı zamanda işçileri sendikalı olmaktan vazgeçirmek için “Triangle Çalışanları Yardımseverler Derneği”ni kurarak “Başka bir sendikayı destekleyenler işten çıkartılacaktır” tehdidini kullandı.
22 Kasım 1909 yılında, ILGWU’ya bağlı Local 25 Sendikası, genel grev çağrısı yaptı. Cooper Union binasında, grevin sakıncaları üzerine erkek liderler saatlerce konuştu. Bir çözüm sunmadıkları için Clara hüsrana uğradı. Amerikan İşçi Federasyonu Başkanı Samuel Gompers ve Kadın Sendikaları Birliği Başkanı Mary Dreier de dâhil olmak üzere birçok sendika liderinin ardından söz aldı ve çoğu Yahudi göçmenin konuştuğu Yidiş dilinde konuştu. Konuşmasında; “Tüm konuşmacıları dinledim, artık boş laflara tahammülüm kalmadı. Ben bir işçi kadınım, burada kötü çalışma koşullarına karşı grev yapan kadınlardan biriyim. Söyleyecek sözüm var. Konuşmacıların boş laflarından yoruldum. Buraya grev yapıp yapmayacağımıza karar vermek için toplandık. Ben genel grev çağrısı içeren bir bildirgenin oylanmasını istiyorum” dedi. Katılımcılar, coşku içinde “Eğer verdiğim sözü tutmazsam şu an kaldırdığım elim kopsun” şeklindeki geleneksel sözü söyleyerek ona destek verdiler ve genel grev çağrısı yapıldı.
20 Binlerin İsyanı
25 Kasım 1909 yılında yaklaşık 40 bin işçiyi istihdam eden, New York ve civarı, Philadelphia ve Baltimore’dan 600 gömlek fabrikasında çalışan, yüzde 80’i kadın, 20 bin’den fazla gömlek işçisi greve çıktı. Temel talepleri, alt işveren (taşeronluk) uygulamasına son verilmesi, haftada 52 saatlik çalışma, ücretsiz fazla mesainin günde iki saati aşmaması, ücretlerde yapılan malzeme ve elektrik bedeli kesintilerine son verilmesiydi. 20 Bin İsyanı olarak adlandırılan bu grev 11 hafta sürdü. 10 Şubat 1910 yılında bitti. Amerika Birleşik Devletler tarihindeki en büyük kadın grevi oldu. Grev esnasında 4 Aralık 1909 yılında 1000 kadar grevci kadın, kendilerine yönelik kötü muamele ve şiddete dikkat çekmek amacıyla belediye binasına yürüdü. 2 Şubat 1910 yılında Kadın Sendikalar Birliği, Politik Eşitlik Birliği, New York Liberal Kulübü ve Sosyalist Kadınlar Komitesi grevcilere yönelik kötü muameleyi proteste etmek ve tutuklu bulunan grevci kadınlara yardım toplamak, kefalet ve para cezalarını karşılamak, grev ödeneğine gelir elde etmek için Carnegie salonunda bir toplantı düzenledi. Salon destekçilerle dolup taştı. Kadınlar üzerinde “tutuklu” yazılı kâğıttan şeritleri göğüslerine taktı. Duvarlarda asılı dövizlerde “Grevci suçlu değildir” ve “Herkesin greve katılma hakkı vardır” sözleri yazılıydı. Bu grevler 1909 ile 1915 yılları arasında New York’tan, Philadelphia, Cleveland, Chicago, Iowa, Kalamazoo, Pensilvanya, Illinois ve Michigan’a kadar yayılan kadın grevleri dalgasını başlattı.
Amerika Ulusal Kadın Sendikaları Birliği (NWTUL) fabrika sahipleriyle anlaşarak Triangle Shirtwaist Company dışındaki tüm tekstil işletmelerinde talepler doğrultusunda toplu sözleşme imzalanmasını sağladı. Çoğu talepler kabul edildi. Bazı fabrikalardaki koşulları iyileştirmiş olsa da, Clara ve iş arkadaşlarının istediği yaygın kazanımla sonuçlanmadı. Grevden önce yüzlerce üyesi olan ILGWU’nun 20 bine yükseldi.
Grevden sonra Clara, New York giyim mağazalarında kara listeye alındı. Bunun yerine Wage Earners Suffrage League için organizatör olarak iş buldu. Grevlere liderlik etme deneyimine dayanarak, enerjisini oy hakkı hareketine çevirdi ve işçi sınıfı oy hakkı grubu olan Kadın Oy Hakkı için Ücret Kazananlar Birliği‘nin kurulmasına yardımcı oldu. Kadınlara oy hakkını toplumsal değişimin bir koşulu olarak gördü.
Ölene kadar mücadele etti
Clara,1913 yılında matbaacı Joe Shavelson ile evlendi ve Brooklyn’deki Brownsville’e taşındı ve burada üç çocukları oldu: Irving, Martha ve Rita. Kocası Joe ile birlikte çocuklarını aktivist bir evde büyüttü. Sendikacılığı bıraktı.
Brooklyn’de mahallesindeki kadınları 1917 yılında et boykotuna, 1919 yılında kira grevine katılmaları için örgütledi. Shavelson, mahallesindeki ev kadınları için okuma ve tartışma grupları düzenledi. Okullara daha iyi erişim sağlayabilmek için mücadele etti. New York City ve Eyalet ofisleri için çalıştı ve vizyonuna inandığı diğer adaylar için kampanya yürüttü.
1926 yılında Shavelson Komünist Partiye katıldı ve diğer Komünist Parti kadınlarıyla birlikte Birleşik İşçi Sınıfı Ev Kadınları Konseyi‘ni kurdu. Konsey, grevci işçilerin eşlerinin para ve yiyecek toplamasına, topluluk mutfakları, çocuk bakımı için kooperatif kurmasına yardımcı oldu. Ev kadınlarının örgütlenmesi o kadar etkili oldu ki, 1929 yılında Lemlich ve beyaz eşya işçisi Rose Nelson, Birleşik İşçi Sınıfı Kadınları Konseyi‘ni (UCWW) örgütledi. UCWW kira grevlerine öncülük etti, tahliye karşıtı gösteriler, et, ekmek ve süt boykotları, oturma eylemleri ve Washington’a yürüyüşler gerçekleştirdi.
1935 yılında, UCWW adını İlerici Kadın Konseyleri olarak değiştirdi. Temel gıda ve barınma maliyetlerinin artmasını protesto etmek için Topluluk Partisi’ne bağlı olmayan çok çeşitli kadın örgütleriyle bir koalisyon kurmaya başladı. Clara Lemlich’in başkanlığında, İlerici Kadın Konseyleri, 4.500 New York kasabını fiyatlarını düşürene kadar geçici olarak kapanmaya zorlayan bir et boykotu düzenledi. Grev New York’ta Yahudi ve Afrikalı-Amerikalı mahallelerinde yoğunlaşmasına rağmen, kısa süre sonra Chicago, Detroit, Los Angeles, St. Louis, Minneapolis, Cleveland ve Pennsylvania’daki çeşitli kasabalara yayıldı. Koalisyon, birçok işçi sınıfı topluluğunda Büyük Buhran’ın kötü etkilerini hafifletti. İkinci Dünya Savaşı’nın sonunda, İlerici Kadın Konseyleri federal hükümeti yiyecek ve konut maliyetlerini düzenlemeye ve temel mallarda vurgunculuğu araştırmaya zorladı. Birçok belediyeyi kira kontrol yasalarını geçirmeye ikna etti ve Kongre federal olarak finanse edilen toplu konut desteğini artırdı. Aynı zamanda toplumsal cinsiyet politikasını işçi sınıfının evine taşıyarak eşler arasındaki gizli güç ilişkilerine ışık tuttu.
Lemlich 1944 yılında kocasının hastalığından sonra hazır giyim sektörüne ve sendika hareketine geri döndü. Avrupa’daki Sendika Koşullarını İncelemek için Amerikan Komitesi’nde görev yaptı. Savaşa ve Faşizme Karşı Amerikan Birliği’nin organizatörü olarak nükleer silahlara karşı konuştu. Amerikan Komitesi ile Sovyetler Birliği’ni ziyaret ettikten sonra, o ve diğer üyelerin pasaportları iptal edildi. Clara’nın kocası 1951 yılında öldü. Aynı yıl, Komünist Parti ile bağlantıları ve savaş karşıtı düşünceleri nedeniyle Kongre’de Amerikan Karşıtı Faaliyetler Komitesi önünde ifade vermek üzere Washington’a çağrıldı. Oğlu ve kocası da soruşturuldu; ailesi sonraki yirmi yıl boyunca gözetim altında kaldı. Hükümet tacizi Lemlich’i susturmadı. Julius ve Ethel Rosenberg’in idamlarını aktif olarak protesto etti.
1954 yılında ILGWU’dan emekli olduğunda, emekli maaşından mahrum bırakıldı. Uzun bir mücadeleden sonra ILGWU başkanı David Dubinsky tarafından iki fahri maaşla ödüllendirildi. 1960 yılında, birlikte yaşadığı eski bir işçi hareketi tanıdığı olan Abe Goldman ile evlendi. Lemlich 81 yaşında Los Angeles’taki Yahudi Yaşlılar Evi’ne taşındı. Orada yaşarken yönetimi United Farm Workers (Birleşik Çiftlik İşçileri)’nin üzüm ve marul boykotlarına katılmaya ikna etti. Hemşirelerin sendikada temsil edilmesi için örgütlenmelerine yardımcı oldu.
12 Temmuz 1982 yılında New York’ta hayatını kaybetti.
Kaynak
Semra Çelik -İşçi kadınların sendikal mücadelesine adanan bir hayat: Clara Lemlich Shavelson- Ekmek ve gül
23 Kasım 1909- 20.000 isyanı başladı- Çatlakzemin.com
Olcay Geridönmez-Çalışarak açlık çekeceğimize grevde açlık çekelim! – Evrensel.net Rotinda Çağdaş- İsyanı Körükleyen Yangın-ÖzgürGençlik.net
Selgin Zırhlı Kaplan -8 Mart’ın Tarihçesine Damgasını Vuran Yangın: Triangle Gömlek Fabrikası Alev Alev, Petrol-iş Kadın, S. 45, Mayıs
Yenidemokratkadin.net
Interview with Clara Lemlich -International Ladies’ Garment
https://labormovement. blogs. brynmawr. Edu
Shavelson, Clara Lemlich | Encyclopedia.com
https://www.encyclopedia.com
Clara Lemlich Shavelson – Jewish Women’s Archive
jwa.org /encyclopedia
Clara Lemlich Shavelson (U.S. National Park Service)
https://www.nps.gov – people
Life Story: Clara Lemlich Shavelson – Women & the American…
https://wams.nyhistory.org
Clara Lemlich and the Uprising of the 20,000 | American. PBS
https://www.pbs.org features
