Ela Bhatt, 7 Eylül 1933’te Gujarat’ın en büyük şehri olan Ahmedabad’da oldukça nüfuzlu bir ailede dünyaya geldi. Babası Sumantrai Bhatt, federal hükümet tarafından sivil toplum kuruluşlarının ve yardım gruplarının çalışmalarını denetlemek üzere atanan bir avukattı. Annesi Vanalila Vyas, kadın hareketinde aktifti ve aynı zamanda Kamaladevi Chattopadhyay tarafından kurulan Tüm Hindistan Kadınlar Konferansı’nın sekreteriydi. Ela’nın çocukluğu, Gujarat’ta bir sanayi kasabası olan Surat’ta geçti. Üç kız kardeşlerdi.
1948 yılında Sarwajanik Kız Lisesi’nden, 1952 yılında Maganlal Thakordas Balmukunddas Sanat Koleji’nden İngilizce Lisans derecesiyle mezun olan Bhatt, 1954 yılında Ahmedabad’daki Sir LA Shah Hukuk Koleji’ni bitirdi. Hindu hukuku üzerine yaptığı çalışmalardan dolayı altın madalya kazandı.
Bhatt, Mumbai’deki SNDT Kadın Üniversitesi’nde kısa bir süre İngilizce öğretmenliği yaptı. 1955 yılında Hindistan’ın en eski tekstil işçileri örgütü olan ve 1920 yılında Mahatma Gandhi liderliğindeki bir tekstil işçisi grevinin ardından kurulan Tekstil İşçileri Sendikası’nın (TLA) hukuk departmanına katıldı.
1956 yılında Ramesh Bhatt ile tanıştı, görücü usulü evliliği reddederek kendi isteğiyle evlendi. Daha sonra çiftin Amimayi (1958) ve Mihir (1959) olmak üzere iki çocuğu oldu. Ailesiyle birlikte Ahmedabad, Gujarat’ta yaşadı.
Kadınları örgütleme görevi
Gujarat hükümetiyle bir süre çalıştıktan sonra, 1968 yılında TLA tarafından, sendikanın kadın kanadının başına geçmesi istendi. Ahmedabad’daki iki büyük tekstil fabrikası aynı yıl kapanmıştı. Erkekler fabrikaların yeniden açılması için harekete geçerken, binlerce tekstil işçisi kadın başka alanlarda ailelerinin geçimini sağlamak için çalıştı.
“Sokaklarda meyve sebze sattılar, aracılar için evlerinde parça başı dikiş diktiler; toptan eşya pazarlarında, mal yükleme ve boşaltmada işçi olarak çalıştılar ya da şehir sokaklarından geri dönüştürülebilir çöp topladılar.”
Çoğu, tezgâhlar veya aletler için yüksek kiralar ödedi. Tefeciler, işverenler ve yetkililer tarafından sistematik sömürü veya tacize maruz kaldı. Ahmedabad’da, bu kadınların yüzde 97’si gecekondularda yaşıyordu, yüzde 93’ü okuma yazma bilmiyordu, çoğu borçluydu ve çocuklarının bir kısmını veya tamamını (her biri ortalama dört çocuk annesiydi) çalışmak için yanlarında götürmek zorundaydı. Ancak eyalet yasaları serbest meslek sahibi kadınları değil, yalnızca sanayi çalışanlarını korudu.
Ela Bhatt, TLA’nın o zamanki başkanı Arvind Buch’un işbirliğiyle, serbest çalışan kadınları TLA’nın Kadınlar Kanadı’nın himayesinde bir birlik içinde örgütlemeyi üstlendi.
Artık SEWA var
Daha sonra 1972 yılında, daha önce hiç güvencesi olmayan kadınlara sağlık sigortası ve emeklilik sunan, bölgenin en büyük kooperatiflerinden biri haline gelen Serbest Çalışan Kadınlar Birliği’ni (SEWA) kurdu. 1972 yılından 1996 yılına kadar örgütün genel sekreteri olarak görev yaptı. Üç yıl içinde SEWA’nın 7 bin üyesi oldu ve hükümet tarafından sendika olarak tescil edildi. Ama bu hiç kolay olmadı. Serbest çalışan kadınlar, ülke yasalarına göre işçiden sayılmıyor, bu nedenle sendikalaşamıyordu.
Bhatt, “kavramsal blokları kaldırmak” ve “yetkililerin, bürokratların, uzmanların ve akademisyenlerin önceden belirlenmiş fikir ve tutumlarına karşı çıkmanın”, SEWA’nın yolculuğunun en zor kısmı olduğunu yazdı.
“Çalışkan çini işçileri, nakışçılar, araba çekenler, paçavra toplayıcıları ve orman ürünü toplayıcıları, ülkenin gayri safi yurtiçi hâsılasına katkıda bulunabilirler… Fakat işveren olmadan işçi olarak sınıflandırılamazsınız ve işçi sendikası kuramazsınız.”
SEWA, Hindistan’da ülkenin en yoksulları arasında yer alan kadınlar için etkili bir istihdam destek programı oluşturdu. Yıllık sadece 10 Rs üyelik ücreti ile serbest meslek sahibi herkesin üye olmasına izin verdi. Kadınları beceri ve eğitim yoluyla güçlendirerek kişisel ve hatta siyasi veya sosyal krizlerde rehabilite etmeye yardımcı oldu.
Kadınlar erkek üye istemedi
SEWA, Kutch ve Banaskantha’nın nakışçılarından Ahmedabad’daki paçavra toplayıcılarına ve sebze satıcılarına kadar tüm kadınları bir araya getirdi. Çeşitli kesimlerden gelen kadınlar örgütte birlikte çalıştı. Örgüt, erkekleri dışarıda tutmak için bilinçli bir karar aldı. Bhatt şöyle yazdı:
“Başlangıçta, erkeklerin sendikal mücadelemize katılması fikrine açıktım, çünkü onların SEWA’ya daha fazla güç katacağını hissettim; ancak kadınlar kesin olarak bunu reddetti. Etraflarında erkekler varken kendilerini kısıtlanmış hissedeceklerini, erkeklerin hâkim olacağına ve gerilim yaratacağına inandıklarını söylediler. Ayrıca, kadınlar için önemli olan konuların erkekler için önemli olanlardan farklı olduğunu belirttiler. Bir başka önemli ama konuşulmayan neden de kadınların kazançlarını ve birikimlerini erkeklerden gizli tutmak istemeleriydi.”
SEWA, Bhatt’ın her zaman söylediği gibi, “kimseye karşı bir araya gelmesine gerek olmayan, sadece kendileri için bir araya gelmeleri gereken” bir kadın sendikası. Ve bu bir araya gelme eylemiyle bu kadınlar kendilerine bir ses verdi.
SEWA Bank kuruldu
Hindistan’da çalışan kadınların yüzde 94’ü, kayıtdışı sektörde serbest meslek sahibiydi ve krediye erişimi yoktu. Ela Bhatt, 1974 yılında örgütün ekonomik özgürlük ve kendi kendine yeterlilik arayışı olarak adlandırdığı bir kooperatif olan Shri Mahila Sewa Sahakari Bankası’nı (SEWA Bank) kurdu. Bu banka, yoksul kadınlara kendi işlerini kurmaları için küçük krediler verdi. Binlerce kadını tefecilerden kurtardı, kadınların toprak ve üretim araçları biriktirmelerini sağladı. Ayrıca kadınlara mali danışmanlık sundu.
SEWA üyeleri, örgütlenmeleri ve dayanışmalarıyla güçlendi. Kendilerine güvence sağlamak için sağlık, ölüm ve analık yardımı planları oluşturdu. Beceri ve uzmanlığı paylaşmak; yeni araçlar, tasarımlar ve teknikler geliştirmek, toplu satın alma ve ortak pazarlama yapabilmek için çeşitli ticaret gruplarından 71 kooperatif kurdu.
Kooperatiflerin her birinin ortalama binden fazla üyesi oldu.
Mücadele Hindistan sınırlarını aştı
Bhatt, serbest meslek sahibi kadınların tanınması mücadelesini uluslararası alana taşıdı. SEWA, Uluslararası Gıda ve Tütün İşçileri Sendikası ile Uluslararası Plantasyon, Tarım ve Müttefik İşçiler Federasyonu’na katıldı. Ayrıca, Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) Ev-Eksenli İşçilerin Tanınması ve Korunması konulu sözleşmesinin onaylanması için kampanya yürüttü.
1977 yılında eski Filipin Cumhurbaşkanı’nın adını taşıyan bir vakıf tarafından her yıl verilen Ramon Magsaysay Topluluk Liderliği Ödülü’nü aldı.
Bhatt, 1979 yılında Esther Afua Ocloo ve Michaela Walsh ile birlikte Kadınlar Dünya Bankacılığı’nın (WWB) kurucularından oldu. 1980 yılından 1988 yılına yoksul kadınlara yardım eden küresel mikro-finans kuruluşları ağı WWB’nin başkanlığını yaptı.
1986 yılında Hindistan Cumhurbaşkanı, Bhatt’ı 1989 yılına kadar görev yaptığı Hindistan parlamentosunun üst kanadı Rajya Sabha’ya (Devletler Konseyi) atadı. Serbest Çalışan Kadınlar Ulusal Komisyonu’na başkanlık etti. Ardından Hindistan Planlama Komisyonu üyeliğine aday gösterildi. Bhatt ayrıca mikrofinans, bankacılık ve yoksullukla mücadele programlarıyla ilgili konularda Dünya Bankası gibi uluslararası kuruluşlara danışmanlık yaptı.
İnsan Çevresini Değiştirmek İçin Doğru Geçim Ödülü’nü (1984), ayrıca Hindistan’ın en yüksek sivil onurlarından olan Padma Bhushan (1985) ve Padma Shri (1986) ödüllerini aldı.
Yaşlılar Konseyi çalışmaları
Güney Afrika’da Nelson Mandela, Graça Machel ve Desmond Tutu, 18 Temmuz 2007’de “barış, adalet ve insan hakları için” bir grup dünya liderini bir araya getirdi. Kendilerini bağımsız bir küresel liderler grubu olarak tanımladılar. Mandela, Yaşlılar Konseyi’nin (The Elders) kurulduğunu duyurdu. Ela Bhatt, kurulduğu andan itibaren bu konseyin üyesi oldu.
Bhatt, özellikle Yaşlılar Konseyi’nin çocuk yaşta evlilik konusu da dâhil olmak üzere kadın ve kız çocukları için eşitlik mücadelesinde yer aldı. Bhatt, Şubat 2012’de Desmond Tutu, Gro Harlem Brundtland ve Mary Robinson ile birlikte Hindistan’ın Bihar kentine gitti. Burada çocuk evliliğini önlemeyi amaçlayan bir proje olan Jagriti’yi ziyaret etti ve eyalet hükümetinin sorunu çözme çabalarını teşvik etti.
Gandhi’nin izinde
Gandhi’nin şiddetsiz direniş yöntemini benimseyen ve uygulayan Bhatt, Ağustos 2009 ve Ekim 2010’da Yaşlılar Konseyi delegasyonlarıyla Ortadoğu’ya gitti. Grubun Gazze ziyaretinin ardından konseyin internet sitesine yazdığı bir yazıda Bhatt, adaletsizliğe karşı şiddet içermeyen mücadelenin “savaşmaktan daha çok çalışmayı” gerektirdiğini ve “silah kullananın korkak olduğunu” belirtti.
Örgütlenmemiş İşçiler Sosyal Güvenlik Yasası (2008) ve Ulusal Kırsal Geçim Kaynakları Misyonu (2011) SEWA’nın mücadelesi sonucu elde edilen yasal kazanımlardandı.
Harvard Üniversitesi, 2011’de yaşamı ve çalışmaları nedeniyle ona Radcliffe Enstitüsü Madalyası verdi. Aynı yıl Hindistan Rezerv Bankası Yönetim Kurulu’na atanan Bhatt, kasım ayında da kadınları taban girişimciliği yoluyla güçlendirme konusundaki yaşam boyu başarılarından dolayı Indira Gandhi Uluslararası Barış, Silahsızlanma ve Kalkınma Ödülü’ne layık görüldü.
SEWA’nın kurduğu kuruluşlar
SEWA tarafından kurulan birçok kurum arasında, Gujarat’ın etnik işlemesini kadınlar aracılığıyla dünyaya taşımak için Fransız ve İngiliz tasarımcılarla işbirliği yapan bir giyim hattı da var. Patan bölgesindeki Radhanpur’un en eski zanaatkârının adını taşıyan Hansiba, 2013 yılında bir defile düzenlemek için Pakistan’daki geçim desteği kuruluşu Sabah ile işbirliği yaptı. Hansiba, Delhi ve Mumbai dışında; Avrupa, Avustralya, Amerika ve Japonya’da perakende satış yapıyor.
SEWA, Ahmedabad’da uygun fiyatlı sıcak Gujarati ve Güney Hindistan yemekleri sunan bir kafe işletiyor; ayrıca çiftliklerinde yetiştirilen sebzeleri, bakliyatları ve baharatları da satıyor.
Ela Bhatt ayrıca, Uluslararası Ev-Eksenli İşçiler Birliği (HomeNet) ve Kayıtdışı İstihdamdaki Kadınlar: Küreselleşme, Örgütlenme (WIEGO) adlı örgütleri de kurdu ve bunların başkanlığını üstlendi.
‘Nazik devrimci’ye ödül üstüne ödül
Bhatt, Hindistan Parlamentosu’nda Eylül 2013’te Sokak Satıcıları (Geçim Kaynaklarının Korunması ve Sokak Otomatlarının Düzenlenmesi) Yasası’nın kabul edilmesine katkıda bulundu. Bu yasa ile sokak satışları düzenlendi ve satıcılara çalışma lisansları sağlandı. Ayrıca, satıcıların keyfi tahliyesi önlendi ve onların yozlaşmış yetkililer tarafından taciz edilme olasılığını azalttı. Yasa, Hindistan’ın kent yoksullarının geçim kaynaklarını güvence altına almaya yönelik önemli bir adımdı.
“Nazik devrimci” olarak bilinen, hayatını Hindistan’ın en yoksul ve en çok ezilen kadın işçilerinin yaşamlarını iyileştirmeye adayan Ela Bhatt, kendi kullandığı ismiyle Elaben, yaşamı boyunca birçok ödüle layık görüldü.
Bhatt, 2010 yılında Hindistan’daki yoksul kadınları güçlendiren çalışmaları nedeniyle Niwano Barış Ödülü’ne layık görüldü. ABD Dışişleri Bakanı Hillary Clinton, Kasım 2010’da Hindistan’da bir milyondan fazla yoksul kadının onurlu ve bağımsız bir konuma taşınmasına yardım ettiği için Bhatt’a Küresel Adalet Girişimi Ödülü verdi.
George Meany-Lane Kirkland İşçi Hakları Ödülü, Madrid Creatividad Ödülü, CGAE İnsan Hakları Ödülü de Bhatt’ın aldığı ödüller arasındaydı. Ayrıca Harvard, Yale, Natal, McMaster, MS Baroda ve diğer üniversitelerden fahri doktoralar aldı.
Mahatma Gandhi tarafından kurulan Gujarat Vidyapith Üniversitesi’nin şansölyesi ve Sabarmati Gandhi Ashram’ın başkanı olarak görev yaptı.
Ela Bhatt, 2 Kasım’da hayata veda etti.
Fotoğraflar: Tom Pietrasik, Jeff Moore, SEWA
Kaynaklar
Ela Bhatt, Advocate for Women Workers in India, Dies at 89-https://www.nytimes.com
Ela Bhatt | Biography & Facts – Britannica-https://www.britannica.com
A vision for women’s empowerment: the story of Ela Bhatt’s…–https://indianexpress.com
