Amalie ‘lily’ von Kretschmann (Lily Braun), 2 Temmuz 1865’te Prusya’nın Saksonya eyaletindeki Halberstadt’ta, Prusya Ordusu Piyade Generali Hans von Kretschmann ve Jenny née von Gustedt’in kızı olarak doğdu. Babasının askeri kariyeri boyunca, değişik yerlerde Prusya düzen ve disiplinine göre yetişti. Çok hırslı biri olarak tanındı ve ailesinin ona sunduğu özel eğitim olanaklarından yararlandı. Küçük yaşlardan itibaren, ebeveynlerinin Lutheranizm ve Kalvinizm’den etkilenen burjuva değerlerini ve Prusya toplumunda kadınların konumunu sorgulamaya başladı. Özellikle büyükannesi Jenny von Gustedt tarafından teşvik edildi.
Büyükannenin son öğüdü
1890 yılında babası, imparator tarafından azledildi. Lily bu arada büyükannesinden bir mektup aldı. Jenny von Gustedt torununa yazdığı mektupta, “Evlilik ender rastlanan bir şans işidir, özellikle balo salonlarında kararı verilen türden bir evlilik. Tanrı sana öyle yetenekler vermiş ki, doğal kadınlık dışında seni ve başkalarını tatmin edecek bir yaşam biçimi bulacaksın… Bu nedenle sana verebileceğim belki de son öğüt şudur: Kendi ayaklarının üstünde dur” dedi.
Aile Berlin’de yaşamaya başladı ve Lily siyasi ve sosyal reform çevreleriyle temas kurdu. 1890’lı yılların başında Almanya’da burjuva kadın örgütlerine katıldı. 1891 yılında Berlin’de Frederick William Üniversitesi‘nde felsefe profesörü Georg von Gizycki ile tanıştı. Onunla birlikte, geleneksel dinlerin yerine bir ahlak sistemi kurmaya çalışan Etik Kültür Derneği’ne katıldı ve ilk makalelerini Gizycki’nin dergisinde yazdı.
Gizycki’nin etkisiyle Amerika ve İngiliz kadın hareketleri edebiyatına ilgi duydu. Sosyal demokratlar, barış aktivistleri ve ünlü Amerikalı kadın hakları aktivistleriyle tanıştı. Ayrıca Minna Cauer tarafından yayımlanan Kadın Hareketi adlı feminist gazetenin redaksiyonunda çalıştı.
Mutluluk tüm insanlar için mümkün
İlk kompozisyonlarını, sosyalist hareketin ve kadın hareketinin güncel sorunlarına ilişkin makalelerini Gizycki’nin dergisinde yayımladı. “Biz aşk evliliği değil, dostluk ve iş evliliği yaparız; kadının da kendi emeğiyle ayakta durabileceği, geleceğin insanları gibi yaşarız” sözleriyle Gizycki, Lily’e evlenme teklifinde bulundu. 1893 yılında Lily, Gizycki ile evlendi. Profesörün ağır hasta ve felçli olmasından dolayı ailesiyle ciddi bir çatışmaya girdi. 1894 yılında Kadın Refahı Derneği’ne üye oldu.
“Her şeyden önce bir şeyi halletmek gerekiyordu: Alman kadın hareketini öyle menekşe gibi durmaktan kurtarmak.” Lily bu çalışmayı en önemli görevi olarak gördü. Alman kadın hakları savunucusu olarak 1895 yılında Berlin, Dresden ve Breslau’da kadınların oy hakkı için konuşmalar yaptı. “Kadının Vatandaşlık Görevi” konferansının sonunda şöyle dedi:
“Yer yer dolaşıp tüm reformların anası olan, tedavi edilebilir her hoşnutsuzluğu, kadınların yüreklerine ekmek istiyorum. Ve onların uyuyan vicdanlarını sarsmak istiyorum ki, dünyadaki tüm sefaletin sorumluluğunu taşıdığımızın bilincine varılsın. Fakat insanlığa hizmet eden herkesin ruhunda olması gereken bir başka güçlü duygu da, yüreklere egemen olmak zorundadır: Mutluluk tüm insanlar için mümkündür.”
Burjuva kadınların Lily’e öfkesi
Gizycki’nin ölümünden bir yıl sonra, 1896 yılında sosyal demokrat bir politikacı ve yayıncı olan Heinrich Braun ile evlendi ve Sosyal Demokrat Parti’ye katıldı. Bu adımı atmasından sonra Burjuva Kadın Hareketleri’ndeki çalışması kendiliğinden yasaklandı. Lina Morgenstern’in daveti üzerine 1896 yılında Berlin’de düzenlenen Uluslararası Kadın Çalışmaları ve Kadın Özlemleri Kongresi’nde yer aldı.
“Önyargısız ve mantıklı düşünen ve kadın sorunlarıyla etraflıca ilgilenen kişi mutlaka sosyal demokrasiye ulaşmak zorundadır!” diye bağırdı Berlin kadınlar kongresinde. “Belki de ait olduğunuz toplumsal sınıfın mesleksiz, tatmin edilmemiş kızlarından daha büyük, daha acıklı bir sefaletin var olduğunu; sizin çevreniz dışında doktor kepi uğruna verilenden daha ciddi, daha kutsal bir mücadelenin verildiğini duyacaksınız!”
Burjuva kadınlar çok sarsılmıştı. “Dinleyiciler bağırıyor ve kıyameti koparıyorlardı” diye anlattı o günü Lily Braun. “Başkan hanım büyük bir kızgınlıkla çanı sallıyordu… Kürsüden indim. İki sıra halinde dizilmiş insanların arasından geçerken sanki sıra dayağı yiyordum. İlk sırada oturan şık sonbahar giysileri içindeki Berlinli kadınlar, toplum içinde göstermeleri gereken kibarlıklarını kaybetmişlerdi. Islık çalıyor, bana küfür ediyorlar, beyaz eldivenli yumruklarını tehlikeli biçimde burnumun dibinde sallıyorlardı.”
Bu tür deneyimlerine rağmen Lily Braun durmadan burjuva ve işçi kadın hareketini birleştirmeye çalıştı.
“Evli bir kol ve kafa işçisi kadın, çifte yük altında inliyor. Her iki işi de tam olarak yapamıyor. Kadın işçinin yükünü, ne mevcut olan ne de gerçekleştirilmesi düşünülen korumanın koşulları hafifletiyor. Büyük olanaklar sağlanmadan, kadın mesleğini
Lily Braun
icra edemiyor.”
Annelik deneyimi ve ilk kitap çalışması
Henry’in “Şöyle gerçek olayların tanımından hareket eden; kadının ekonomik, sosyal ve hukuki durumunu ele alan bir kitap olsaydı keşke…” demesinden sonra Lily Braun, bu önerinin peşini bırakmadı. “Heyecandan kalbim çarpıyordu. Bu türden temel ilkeleri ortaya koyan, özetleyen bir kitap yoktu henüz. Sadece benim için değil, tüm kadın hareketi için bir eksiklikti bu ve bunun için kadın hareketi kararsız bir şekilde el yordamıyla hareket ediyordu” diyerek kadın sorunu hakkında bir kitabın ön çalışmalarına başladı.
Bu arada anne oldu ve şu gerçeği daha iyi anladı: “Çocuğumun doğumundan beri kadının kurtuluşu sorunu benim için sadece bir kuram değil artık.” Kendi deneyimleri nedeniyle çalışan kadınlar için bir ‘analık sigortası’ planı geliştirdi.
Lily Braun’un 1901 yılında yayımlanan ve çok olumlu karşılanan ilk büyük çalışması ‘Kadın Sorunu: Tarihsel Gelişimi ve Ekonomik Yönü’ oldu. Kitabında, doğumun dört hafta öncesinden sekiz hafta sonrasına kadar geçen süre için ortalama ücret kadar bir para yardımı verilmesi; ücretsiz doktor, ücretsiz ilaç, ücretsiz haftalık bakım ve bebek bakımı, ev içi ihtiyaçların karşılanması ve mümkünse çocuk kreşlerinin kurulması talebinde bulundu. “Bunun için gerekli olan para, sigortalıların aidatları yanında, genel olarak vergilerin yükseltilmesi ve bu konuda belki de evli olmayan ve çocuksuz çiftlerin özellikle bilinçlendirilmesiyle sağlanmalı” dedi.
Evdeki kölelik, kadınların çifte yükü
1902 yılında Lily Braun, “güvensizlik” nedeni ile Berlin Kadın Örgütü’nden atıldı. Sosyalist Eşitlik dergisinde yazılarının yayımlanmasına izin verilmedi. 1906 yılında, çalışan annenin daha fazla korunmasını talep ettiği ‘Annelik Sigortası: Hamile Kadınlar ve Çocuk Yataklarındaki Bakım Sorununa Katkı’yı yayımladı.
Lily Braun, “evdeki köleliğin” nasıl ortadan kaldırılabileceği konusundaki fikirlerini de yazdı. Lily bu kölelik hissini her gün işi ve evi arasında mekik dokuyarak yaşıyordu. Evdeki ıvır zıvır işlerle uğraşarak değerli zamanını kaybetmekteydi. Yanında olmadığı zaman çocuğuna iyi bakılacak mı bakılmayacak mı, diye vicdan azabı çekmekten yakındı. Eve yardımcı bir kadın alabildiği için durumunun imtiyazlı olduğunu da biliyordu. Kendisini fabrikadaki bir işçi kadının yerine koyduğunda, bu sorun aklından hiç çıkmıyordu.
“Evli bir kol ve kafa işçisi kadın, çifte yük altında inliyor” diye yazdı. “Her iki işi de tam olarak yapamıyor. Kadın işçinin yükünü, ne mevcut olan ne de gerçekleştirilmesi düşünülen korumanın koşulları hafifletiyor. Büyük olanaklar sağlanmadan, kadın mesleğini icra edemiyor. Bu nedenle her ikisini de mümkün kılacak düzenin yaratılması gerekiyor.”
Lily’nin kadın kooperatifi hayali
Böyle bir düzenin kooperatifçilikle kurulabileceğini savunan Lily, hayalindeki kooperatifi şu sözlerle anlattı:
“Bunun dış görünümünü şöyle düşünüyorum: Büyük, güzel düzenlenmiş ağaçlıklı bir bahçenin etrafına 50-60 konut yapılsın. Dairelerin mutfağı olmasın. Sadece küçük bir odada hastalık hallerinde kullanmak ya da küçük çocukların bakımı amacıyla bir gaz ocağı bulunsun. 50-60 mutfak yerine içinde aynı sayıda kadının yemek pişirebileceği, iş zamanını kısaltacak tüm modern makinelerle donatılmış, giriş katında merkezi bir mutfak kurulsun. Yakınında bir erzak deposu ile otomatik çamaşır makinelerinin bulunduğu bir çamaşırhane bulunsun. Aynı şekilde büyük bir yemek salonu, hem toplantı için hem de çocukların gündüzleri oynaması için ayrılabilir.
Bunun hemen yanında küçük bir okuma odası olsun. Mesleği ev ekonomisi olan tecrübeli bir kadın tüm ev işlerini yönetsin. Onun emrinde 2-3 kız mutfakta çalışsın. Ev hizmetleriyle görevli olan bu insanların ve ortak işe alınacak çocuk bakıcılarının kalacakları yerler de aynı katta olsun. Yemekler isteğe göre yemek salonunda birlikte yensin veya özel yemek asansörleriyle her kata iletilebilsin. Anneleri işteyken, çocuklar salonda ya da spor aletlerinin, kum havuzlarının bulunduğu bahçede bakıcının gözetiminde oynasınlar.”
Sonraları geliştirdiği bu model yurtdışında benzer düzenlemelere önayak oldu.
Ev işçisi kadınların haklarını savundu
Lily Braun’un kendisini adadığı üçüncü konu, “kadın hizmetçilerin durumu” oldu. Başlangıçta sosyal demokrat bir kadın olarak “açık bir korkuyla” karşılanmasına rağmen (“Biz krala bağlıyız! Biz Tanrı’dan korkarız!” diye bağırılır kendisine) ev işçilerinin toplantısına düzenli olarak katıldı. Çok kararlı bir şekilde, bağımlı ev işçilerinin iş günlerini saat ücreti karşılığı satan serbest işçiler konumuna girmeleri için mücadele etti. Kendi partisindeki yoldaşlar arasında ise bu çabaları pek de coşkuyla karşılanmadı.
Lily Braun sadece bir yazar değil, aynı zamanda bir editördü. Heinrich Braun ile birlikte 1901 yılından 1907 yılına kadar ‘Yeni Toplum’ dergisini çıkardı. 1909 ve 1911 yıllarında ‘Bir Sosyalistin Anıları-Çıraklık Yılları’ ve ‘Sosyalist Bir Kadının Anıları-Mücadele Yılları’ adlı kitaplarını yayımladı. 1912 yılında ise ‘Annelik: Anne Olarak Kadınların Sorunları Üzerine Bir Antoloji’ adlı çalışması okurla buluştu. Bu çalışmada kurgulanmış (ama temsili) iki anneye dikkat çekti: Evde kalabilen orta sınıf bir anne ve bir ücret kazanması gereken işçi sınıfından bir anne.
Kitaplarının başarısı aynı zamanda Lily Braun için finansal bir gereklilikti. Sadece kendi hayatını geçindirmekle kalmadı, aynı zamanda babasının eski borçlarını ve Yeni Toplum dergisinin başarısızlığının neden olduğu zararı da ödemek zorunda kaldı.
Berlin’de yaşamını yitirdi
Braun, I. Dünya Savaşı’nı destekleyen SPD politikasını benimsedi ve oğlunu gönüllü olmaya teşvik etti. Oğlunun cephedeki akıbetinden derin endişe duyan Lily Braun, 9 Ağustos 1916’da felç geçirerek öldü. Bugün hâlâ bir anıt taşının durduğu Berlin Zehlendorf’taki evinin bahçesine gömüldü.
Fotoğraflar: Wikipedia, ebay.com, maz-online.de
Kaynak
https://hist259.web. unc. Edu/henrik-ibsen-1828-1906-2-3/
GÜNÜN KADINI: Lily Braun – Ekmek ve Gül
https://www.digitales-deutsches-frauenarchiv.de/akteurinnen/lily-braun
