Fitnat Durmuşoğlu fitnat.d@hotmail.com
New York Troy’da tamamı yaka temizleyici kadınlardan oluşan Collar Laundry Union’ı (Yaka Çamaşır Sendikası) kurdu. Daha sonra ütücüleri örgütledi. Ulusal İşçi Sendikası’nda uzman olarak çalıştı. Yaşamı mücadele ile geçti.
Kate Mullany, 1845 yılında İrlanda’da doğdu. Ailesi 1850 yılında patates kıtlığı nedeniyle İrlanda’da yaşanan büyük göçle Amerika Birleşik Devletleri’ne geldi ve Patrick Henry vapuruyla New York’a giderek Hudson Nehri’nin 150 mil yukarısında, Troy’a yerleşti. Anne, baba ve üç kız kardeşi, 1856 yılında vatandaş oldu. Frank adında bir erkek kardeşleri doğdu, ancak babası Dominick 1864 yılında öldü. Annesi, oğlunun doğumundan sonra hastalandı ve aileye bakamayacak duruma geldi. En büyükleri olarak onlarla ilgilenmek Kate’e kaldı. Erkekler çoğunlukla çelik ve metal endüstrilerinde, kadınlar da hizmetçi olarak ya da gelişen yaka yapımı endüstrisinde iş buluyordu. 19.yüzyıl Amerika’sında sanayi tehlikeliydi, özellikle yerli işçilerin yapmayacağı işleri İrlanda göçmenleri yapıyordu. 1825 yılında Troy’lu bir kadın Hannah Lord Montague, demirci olan kocasının sadece yakası ve manşetleri kirlenen gömleklerini yıkayıp ütülemekten bıkınca takılıp çıkarılabilir gömlek yakaları ve manşetleri icat etti. Bu kısa süre içinde milyon dolarlık bir endüstriye dönüştü ve şehre The Collar City “Yaka Şehri” lakabını kazandırdı. Yakaların ve kolların yıkandığı endüstriyel çamaşırhanelerin oluşturduğu yan sanayi de binlerce kadını istihdam eder hale geldi.
Yaka temizliği ağır işti
1864 yılında iç savaş devam ederken, Kate, Troy’da bulunan 14 ticari çamaşırhaneden birinde iş buldu. Ancak iş koşulları ağırdı. Kate ve diğer kızlar, her gün 12 ila 14 saat boyunca gömlek yakalarını sabunlamak, ağartmak, kolalamak ve ütülemek için çalışıyordu. Bütün gün elleri kaynar su, kostik ağartıcılar, nişastalar ve sabun içindeydi. Ekip çalışması önemliydi, kadınlar işi gereği gibi yapmak için birbirlerine güveniyordu. Herhangi bir gömleğe veya yakaya zarar verirlerse ücretleri düşürülüyordu. Kızlar genellikle kızgın ütü veya kaynar su ile yanıyordu. Yakaların temizlenmesinde kullanılan kimyasallar da kızarıklıklara neden oluyordu. 12 veya 14 saatlik vardiyaların sonundaki yorgunluk da kazalara ve yaralanmalara yol açıyordu. Çalıştıkları yerlere sweatshop “ter atölyesi” deniyordu. Kate ve diğer yaka işçileri, böyle tehlikeli koşullarda uzun saatler çalışarak haftada 3 ila 4 dolar kazanıyordu.
3 binden fazla kadın, yaka sektöründe istihdam edildi. Troy’un kadın işgücünün neredeyse yarısıydı. Kate, orta sınıf ailelerden erkeklerin gardırobunun temel dayanağı haline gelen beyaz kolalı gömleklerin, yakaların ve manşetlerin yüzde 90’ının memleketinde üretildiğini fark etti. Ve birçok kadının iş yerinde sağlık ve güvenlik tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu gördü. Yeni kullanılan kolalama makineleri, birçok işçiyi fena halde yakmıştı, fabrika sahipleri bunu görmezden geliyordu. Ütücüler endüstrinin merkezindeydi ve çamaşırhane sahipleri, onlara diğer işçilerden daha yüksek ücretler ödüyordu.
Amerika Birleşik Devletleri’nde işçi hareketi başlamış ve Troy’un demir-çelik fabrikalarında çalışan erkekler 1858 yılında kurulan Iron Molders Union’da (Demir Kalıpçılar Sendikası) örgütleniyordu. Daha yüksek ücret ve daha iyi çalışma koşulları için pazarlık yapıyorlardı. 1864 yılında Kate, yaka temizlik işinde çalışan çamaşırhane işçilerini bir sendikada örgütleme planını formüle etmeye başladı. Yaka işçileri daha önce zam istedi ancak talepleri dikkate alınmadı. Kate, puro üreticileri ve matbaacılar sendikasının kadın üyeleri kabul ettiğini duydu. Kendisini erkek bir işçiyle eşit görüyordu ve sendikalaşma çabalarında erkeklerin onları destekleyeceklerini biliyordu.
İlk kadın sendikasını kurdular
Günde 12 ila 14 saat çalışan ve evle ilgili diğer sorumlulukları olan kadınların sendikalaşmaya çok az zamanları vardı. Ayrıca sendikayı tartışacak büyük toplantı salonları yoktu ve işlerini kaybederlerse yerlerini doldurmaya istekli çok sayıda kadın vardı, tehlikeli olabilirdi. Yine de, kararlılık, sıkı çalışma ve Demir Kalıpçılar Sendikası’nın desteğiyle, 11 Şubat 1864 yılında Kate Mullany, çalışma arkadaşları Esther Keegan ve Sarah McQuillan’ın desteğiyle Amerika Birleşik Devletleri’ndeki ilk kadın sendikası olan Collar Laundry Union’ı (Yaka Çamaşır Sendikası) Troy, New York’ta kurdu.
Sendikayı kurduktan kısa bir süre sonra, 23 Şubat 1864 Çarşamba günü 14 ticari çamaşırhaneden yaklaşık 300 kadın çamaşırcının, grevine öncülük ederek, düşük ücretleri ve güvensiz çalışma koşullarını protesto etti. Altı gün boyunca devam eden grev sonunda işverenlerden birkaçı işçilerin taleplerini kabul etti ve ertesi gün diğer işverenler onları izledi. Grev başarılı oldu. Çabaları yüzde yirmi beş ücret artışına yol açtı.
Kate, Esther ve Yaka Çamaşır Sendikası’nın diğer üyeleri, 2 No’lu Demir Kalıpçılar Sendikası’na rehberlikleri ve ilhamları için teşekkür etti. Yaka Çamaşır Sendikası’nın meşru ve önde gelen bir kimliği olduğunu, Troy’un işçi hareketindeki yerinin önemini kamuoyuna açıklamanın zamanının geldiğini düşündüler ve 18 Temmuz 1864 yılındaki pikniklerinde bunu göstermeye karar verdiler. Kate, bir tarafında fırının içini gösteren resim ve diğer tarafında bir kartal tarafından tepesinde “Adalet” resmi bulunan, özenle işlenmiş renkli pankartı Troy Iron Molders’ın başkanı Henry Rockefeller’a sunarken, yaklaşık 4 bin işçi oradaydı. Pankartın üzerine “Truva Yaka Çamaşır Sendikası tarafından Demir Kalıpçılar Sendikası’na takdim edilmiştir” ibaresini taşıyan şeritler yapıştırılmıştı.
Grev sonrası ücretler yükseldi
Piknikte Iron Molders International Union (Demir Kalıpçılar Uluslararası Sendikası) başkanı William H. Sylvis de vardı. Kate, Sylvis’le tanışmayı ve ona Yaka Çamaşır Sendikası’nın faaliyetleri hakkında bilgi vermeyi istiyordu. Bu uzun bir dostluğun başlangıcı oldu. 1866 yılında Collar Laundry Union’ın grev fonu, Demir Kalıpçılar Sendikası’na yardım etmek için kullanıldı ve bu, erkekler sendikasıyla kalıcı bir ilişki sağladı. Katkı, basında büyük ilgi gördü ve Troy Esnaf Meclisi, Yaka Çamaşır Sendikası’nı üyeliğe davet etti. Meclis ayrıca, kütüphane ve okuma odasına kadınlarla ilgili kitaplardan oluşan bir bölüm ekledi. Ayrıca, 1866 yılında, kısa bir grevden sonra, Collar Laundry Union üyelerinin kazançları haftada 8 dolardan 14 dolara yükseldi. Kate ve sendika görevlileri Sekreter; Ann Tellers, Sayman; Sarah McQuillan ve Başkan Yardımcısı; Esther Keegan, üyelerine çoğu çalışan kadının kazandığından daha yüksek ücret verdi. Hastalık ve ölüm hallerinde üyelerine yardımcı oldu.
Temmuz 1868’de Kate, ütücüleri örgütledi ve greve çıktılar kısa bir süre sonra ücretlerinde artış oldu. Eylül 1868’de Kate, Germania Hall’da düzenlenen National Labor Union’ın (Ulusal İşçi Sendikası) Kongresine katılmak için New York’a gitti. Kongrede New York Şehri 2 No’lu Çalışan Kadınlar Derneği adına Mary Kellogg Putnam, New York 1 No’lu Çalışan Kadınlar Derneği’ni temsilen Susan B. Anthony ve Mount Vernon, New York 6 No’lu Çalışan Kadınları Koruyucu İşçi Sendikası’nı temsilen’de Mary A. MacDonald vardı. Kate, ikinci Başkan Yardımcılığı görevine aday gösterildi. Delegeler, Yaka Çamaşır Sendikası’nın bütçesini oluşturma, organize etme ve diğer sendika üyelerini desteklemek için yaptığı insani yardım çalışmalarından dolayı onu övdüler. Kate seçildi, ancak ilk başkan yardımcısı da New York Eyaletinden olduğu için görevi bırakmaya karar verdi. Kongrenin son gününde, William Sylvis, Kate’i sekreter yardımcısı olarak atadı, ilk kez bir kadın ulusal işçi sendikası ofisine memur olarak atandı. Sorumlulukları arasında çalışan kadınlarla iletişim kurmak, kadın dernekleri oluşturmak için ulusal çabaları koordine etmek vardı.
Oy hakkı hareketinden kadınlarla dostluk
Kapanış konuşmasında William Sylvis şunları söyledi: “Artık evin kadın tarafında tanınmış bir memurumuz var – Amerika’nın en zeki ve en enerjik kadınlarından biri ve zaten yapmış olduğu harika işten anlaşılıyor. Gelecekte 300.000 çalışan kadını temsil eden delegelerimiz olabilir.”
Bu dönemde Susan B. Anthony, Elizabeth Cady Stanton ve oy hakkı hareketinden diğer kadınlar, işçi kadınları davalarına dâhil etmeye çalıştı. Kate, işçi sınıfından pek çok kişi gibi, kendilerini erkeklerin siyasi eşitleri olarak değil, işçiler ve sendikacılar olarak erkeklerle eşit olarak görüyordu. Kate, Susan Anthony ve diğer oy hakkı hareketinden kadınlarla dostluk kurdu ve bazı iş konularında yardımlarını istedi.
Eylül 1868 yılında, Yaka Çamaşır Sendikası üyeleri, 8 saatlik işgünü için greve giden NYC Tuğlacılarını destekledi ve 500 dolarlık bir katkı sağladı. 1869 yılında Kate, ailesini 350 8th St.’de bulunan üç katlı, tuğla çift sıralı bir eve taşımayı başardı. Büyük bir evdi ve Kate ailesi için böyle bir konaklama sağlayabilmekten gurur duyuyordu. 1875 yılına kadar bu evde kaldı. John Fogarty ile evlendi.
Kalıpçılardan yakacılara destek
Mart 1869’da nişastacılar -kolalama yapan kadın işçiler- daha yüksek ücret almak için başarılı bir şekilde grev yaptı. Mayıs 1869’da, Yaka Çamaşır Sendikası, 1-1 / 2 sent ve düzine parça başına 2 sent zam talep etti. Bu sefer çamaşırhane işverenleri ücretlerin yeterli olduğuna karar verdi. Yaka üreticileriyle koalisyon kurdular ve sendikanın taleplerini sert muhalefetle karşıladılar. Grev başladıktan sadece birkaç gün sonra kalıpçılar, “Şimdi adil aidatları ve bağımsızlıkları için mücadele eden kadın işçilerimizi destekleyeceğiz. Elimiz onların elinde, cüzdanımız da onda.” dediler. Kalıpçılar salonlarını Yaka Çamaşır Sendikası’na açtı ve onlara haftada 500 dolar bağışladı. Büyük bir miting düzenlendi ve 7000 kişi, hatta Truva’nın tüccarları da destek verdi. Üreticiler, sendikalı olan herhangi bir çamaşırhaneye yeni yaka ve manşet göndermeyi reddederek, çamaşırhane sahiplerine sendikaya süresiz olarak karşı durmaları için baskı yaptı. Yaka üreticileri ayrıca, yeni işçileri işe almaya ve eğitmeye yardımcı olarak çamaşırhane sahiplerinin sendika dışı yeni bir iş gücü elde etmesine yardımcı oldu. Yaka Çamaşır Sendikası üyelerini karalamak ve kötülemek için Troy gazetelerini kullandılar. Sendika üyeliğinden vazgeçmeleri koşuluyla çamaşırhane çalışanlarını biraz daha yüksek ücretlerle yeniden işe almayı teklif ettiler.
Kooperatif de kurdular
Temmuz ayı sonlarında 6.000’e yakın kişinin katıldığı bir piknik düzenlendi. Yaka Çamaşır Sendikası için 1.200 dolar toplandı. Yerel İşçi Lideri Dugald Campbell, Ulusal İşçi Sendikası Başkanı William Sylvis’in “Truva Kızları’nı çok çalıştıkları ve kendi kurtuluşlarını gerçekleştirmek için pratik bir şekilde ellerinden geleni yaptıkları için” övdüğü bir mektubu okudu. “Özgür olacak olan, ilk darbeyi kendi vurmalıdır” şeklindeki eski deyişi hatırlattı.
Kate ve diğer sendika üyeleri, mülkiyeti ve kontrolü işçilere bırakmak için çamaşırhane kooperatifinin yanı sıra gömlek yakaları ve manşet üretecek, Union Line Collar ve Cuff Manufactory kooperatifini kurdu. Kate, Başkan olarak atandı ve 5 dolara hisse satmaya başladı. “Hisse, bir hayır kurumu değil, yalnızca çalışan kızlara doğrudan fayda sağlayacak bir yatırımdır. Faiz düzenli olarak ödenecektir.” dedi. Aralık 1869’da İşçilerin Avukatı New York tüccarı AT Stewart’ın Union Line Collar ve Cuff Manufactory tarafından üretilen tüm malları almayı kabul ettiğini duyurdu.
Union Line Collar ve Cuff Manufactory’nin başarılı olacağından korkan üreticiler, Çamaşırhane ihtiyacını ortadan kaldıracak, piyasaya yeni bir kâğıt yaka çıkardıklarını duyurdular. Bu hamle bardağı taşıran son damla oldu ve çamaşırhane endüstrisinin içine girdiği krizle birlikte çamaşırcıların kooperatif yakalarının satışları hızla düştü. Fabrika sahiplerininde büyük baskısı nedeniyle bu çabalar başarısız oldu. Şubat 1870’de Kate ve diğer çalışanlar sendikayı feshetmeye karar verdi. Liderler dışındaki tüm üyeler eski ücretleriyle işe döndü. Kate ve diğer çamaşırcılar, kadın işçi aktivistleri ağının bir parçası olmaya devam etti. Kate, Starchers Union üyesi olarak görev yaptı.
17 Ağustos 1906 yılında öldü. 20 Ağustos günü Aziz Petrus Mezarlığı’na gömüldü.
Kaynak
https://www.katemullanynhs.org/about
www.irishecho.com/2020/6/mullany-made-womens-labor-history
https://www.womenofthehall.org/inductee/kate-mullany/
Mullany, Kate – National Women’s Hall of Fame https://www.womenofthehall.org
Çatlak zemin.com-11 Şubat 1864 abd’nin ilk kadın sendikası troy şehrinde kuruldu.
http://www.spellenoftroy.com/blog/troy-labor-pioneer-kate-mullany-part-two
