Martha Ottomine Steen, 5 Kasım 1870’te, Norveç’in Flora şehrinde, Ole Olsen Steen ve Karen Martine Hauge’nin kızı olarak dünyaya geldi. Sekiz kardeşiyle birlikte yoksulluk ve zorluklarla mücadele eden işçi sınıfı bir ailede büyüdü.
Ebeveynleri Flora’ya yerleşen ilk göçmenlerdendi. Martha 15 yaşındayken Bergen’e gitti ve orada ressam Lars Tynaes ile tanıştı. Birkaç yıl sonra Kristiania’ya taşındılar. Lars Tynaes, Ressamlar Derneği’nde ve Martha’nın da dâhil olduğu, yönetim kuruluna seçildiği Kristiania Arbeidersamfunn’da yer aldı. Bu, en büyük işçi topluluğuydu; şehirdeki ve dolayısıyla ülkedeki işçi hareketi için önemli bir tartışma platformuydu.
Martha ve Lars evlendi, üç çocukları oldu. İlk başta evde oturarak çocuklara baktı ama bu ona göre bir iş değildi; daha sonra belediyede mübaşir yardımcısının ofisine asistan olarak girdi, alanı nafaka konularıydı. 1910’da eşini kaybetti. Bu tarihten sonra Martha artık 5, 12 ve 14 yaşlarındaki üç çocuğun geçimini sağlayan tek kişiydi. Çocuklara kız kardeşi Ingeborg bakıyordu ve kadın dayanışması sayesinde Martha, hem işe gidiyor hem de çok kötü koşullarda, düşük ücretlerle yaşamını sürdürmeye çalışan kadın işçilerin sorunlarıyla ilgileniyor, çözüm üretmeye çalışıyordu.
İşçi Partisi’nin ilk kadın derneğini kurdu
Gerçekten de o dönemlerde Norveç’te sınıf ayrımı çok derindi. Yoksulluk, kötü çalışma koşulları nedeniyle ağır ve düşük ücretli işlerde çalışan işçi kadınların günlük yaşamları, burjuva kadınlardan farklıydı. Bu durum kadın mücadelesine de yansıdı. 1895’te Kristiania’da İşçi Partisi’nin ilk kadın derneği kuruldu ve Martha yönetim kuruluna seçildi. Görünür olmaktan korkmayan kadın derneği üyeleri, sekiz saatlik işgünü talebiyle 1 Mayıs yürüyüşüne katıldı.
17 Mayıs 1899’da, kadınlara genel oy hakkı talep eden ilk mitinglerini düzenlediler. Erkekler evrensel oy kullanma hakkını bir yıl önce almıştı. Mitinge burjuva kadın hareketini de davet ettiler. Bu, 2 binden fazla kişinin katıldığı büyük ölçekli bir gösteri oldu.
Aynı yıl İşçi Partisi’nin ulusal toplantısına katıldı. Orada, “Kadınlar neden işçi hareketine ve sosyal meselelere karşı bu kadar kayıtsız? Cevabın doğada değil, kadının ve erkeğin yetiştirilmesinde olduğuna inanıyorum. Sosyalist erkekler de kadınlara siyasi varlıklar olarak değer vermiyor” dedi.
Kristiania’daki kadın derneği, 1901’de kurulan Norveç İşçi Partisi Kadın Derneği’nin öncüsüydü. Bu derneğin bir çatı örgütü olması, tüm kadın örgütleri ile işçi derneklerini sosyalist bir temelde bir araya getirmesi planlanmıştı. Amaç, kadınların sosyal ve politik özgürleşmesi için çalışmak ve aynı zamanda kadınların mesleki ve ekonomik çıkarlarını her alanda korumak ve geliştirmekti. Dernek, bilinçlendirme yeri olmasının yanı sıra parti içinde kadın sorunlarının gündeme getirildiği bir baskı grubu olarak da işlev görecekti. Kadınlar için genel oy hakkı, taleplerinden biriydi.
Martha Tynaes de bu yeni örgütlenmede merkezi bir yere sahipti ve 1923’te dağıtılan Norveç İşçi Partisi Kadın Derneği’nin 15 yıl boyunca başkanlığını sürdürdü.
Evlilik dışı doğan çocukların haklarını savundu
1901’de ülkenin ilk kadın belediye meclisi temsilcilerinden biri olarak seçildi ve birkaç yıl Kristiania Belediye Meclisi’nde başkanlık yaptı. Martha Tynaes, çalışan kadınların amaçları konusunda tutkuluydu ve onun teşvikiyle bir dizi yeni kadın işçi derneği kuruldu. 1907’de “binlerce” başka faaliyete ek olarak, bir dönem lideri olduğu Oslo Grünerlakka’daki yerel kadın derneğinde de yer aldı.
Dergiler ve gazetelerin bilgi, tartışma ve ajitasyon için önemli olduğunu biliyordu. 1909’da aylık Kvinden dergisini kurdu. Martha Tynaes burada Castberg çocuk yasaları, muhtaçlar için belediye yardımları vb. güncel konularda bir dizi makale yazdı. Yurtdışındaki toplantı ve kongrelere katıldı ve bu çalışmaları Kvinden’de düzenli olarak yer aldı.
Norveç Sosyal İşler Bakanlığı’nın evlilik dışı doğan çocukların haklarını savunmak için kurulan komisyonunda uzman olarak çalışarak, çocuk yasalarının çıkarılması için uğraştı. Norveç kadın işçi hareketinin en önemli örgütçülerinden biriydi ve yaptığı çalışmalar sayesinde, 1920’de Kadın Federasyonu’nun artık 106 yerel dernekte 4 bin üyesi vardı.
1909 genel seçimlerinde kadınların oy hakkı kısıtlanmıştı ve o, Hammersborg seçimleri için Kristiania’daki İşçi Partisi’nin ilk adayı ve ülkedeki ilk kadın milletvekili adayı oldu. İşçi hareketindeki kadınlar için ilk dönemde genel oy hakkı mücadelesi çok önemli bir konu haline geldi ve çok mücadele verdiler, hedefe 1913’te ulaşıldı. Cinsel eğitim, kürtaj ve doğum kontrolü, barınma politikası, okul politikası, belediye doğumevleri, bekâr anneler için doğum yardımları ve sanayide çalışan kadınların çalışma koşulları gibi sosyal politika konularıyla ilgili çok çalışma yaptı.
İlk 8 Mart mitingini örgütledi
1910’da onları motive eden şey, Dünya Kadınlar Günü olarak bir gün tespit edilmesi için yapılan çalışmalar ve kadınlar için genel oy hakkıydı. Birinci Dünya Savaşı Avrupa’yı kasıp kavururken, 7 Mart 1915’te Kristiania’daki Folkets Hus’ta düzenlenen ve bin kadar kadının katıldığı ilk Norveç 8 Mart mitinginde öne çıkan temalar, dayanışma ve barış oldu. Konuşmacılar arasında, o zamanlar bir mülteci olan Rusya Komünist Partisi’nin önde gelen isimlerinden Alexandra Kollontai, İsveç’ten Anna Lindhagen ve Martha Tynaes yer alıyordu. Hem yurtiçinde hem de yurtdışında dikkat çeken bir eylem oldu.
İşçi Partisi 1921’de sosyal demokrat çizgi yerine devrimci çizgiyi seçince Martha Tynaes partiden ayrıldı ve Norveç Sosyal Demokrat İşçi Partisi’ne katıldı. Partinin merkez yönetim kurulunda tek kadın olarak yer aldı.
Sağlığı bozulduğu için 1918’den itibaren sorumluluklarını azaltmaya başlayan Martha Tynaes, uzun bir hastalık sürecinden sonra 8 Ocak 1930’da Oslo’da öldü.
Martha Tynaes, hem yerel ve ulusal düzeyde İşçi Partisi’nin politikaları doğrultusunda örgütçü olarak çalışan bir politikacı hem de kadın aktivistiydi ve Norveç İşçi Partisi’ndeki kadın örgütlenmesinin yaratıcılarındandı.
Kaynaklar
lokalhistoriewiki.no
Fotoğraflar:
Forbech, T. Kristiania, Arbeiderbevegelsen arşivi ve kütüphanesinden Martha Tynæs
Social-Demokraten’de ilan 5 Mart 1915. Kaynak: Arbeiderbevegelsen’in arşivi ve kütüphanesi.
