Doria Shafik, 14 Aralık 1908’de Nil Deltası’ndaki Tanta’da doğdu. Varlıklı bir ailenin kızıydı. İlköğrenimi için Notre Dame des Apôtres Okulu’na gitti. Annesinin ölümünden sonra babasıyla birlikte İskenderiye’ye taşındı.
İskenderiye’de Fransız Lisesi’ni bitirdikten sonra Mısır Eğitim Bakanlığı bursuyla yükseköğrenim için Paris’teki Sorbonne Üniversitesi’ne gitti. Sorbonne’da felsefe alanında doktora eğitimi aldı. Mısırlı kadınlar ve İslam üzerine tez yazdı. Ülkesine döndüğünde Kahire Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ne yaptığı başvuru, dekan tarafından “fazla modern ve güzel bir kadını kadrosuna alamayacağı” söylenerek reddedildi. Doria, bunun üzerine ortaöğretim okullarında Fransız dili müfettişi olarak çalışmaya başladı.
1935 yılında Miss Egypt Güzellik Yarışması’na katıldı ve ikinci oldu. Katılımı, sosyal çevresinde tartışmalara neden oldu. Gazeteci Ahmed el-Sawi ile kısa süreli bir evlilikten sonra 1940 yılında kuzeni ve okul arkadaşı olan Nour al-Din Ragai ile Paris’te ikinci evliliğini yaptı. İki kızı oldu.
Yeni Kadın dergisinin editörü
1945 yılında Mısır prensesi Chevicar, Shafik’e ülkenin seçkinlerine hitap eden Fransızca kültür ve edebiyat dergisi La Femme Nouvelle’in (Yeni Kadın) editörlüğünü teklif etti. Shafik pozisyonu kabul etti ve 1947 yılında Chevicar’ın ölümüyle birlikte derginin finansmanı da dâhil olmak üzere tüm sorumluluğunu aldı. Onun yönetimi altında Yeni Kadın, bölgesel statü kazandı.
Doria’nın mücadelesi yazından ibaret kalmadı, zamanla feminist çevrelerle tanıştı. Bu anlamda ilk toplantısını Mısırlı feminist Hoda Sha’arawi ile gerçekleştirdi. Doria bu toplantıdan sonra hissettiklerini, “Özgürlük, feminizminin temel amacıydı. Onun sarayını yüce bir sessizlik duygusuyla bıraktım. Değerli hiçbir şeyin acı çekmeden gerçekleştirilemeyeceğine ikna oldum. Bir kadının iradesinin kanunun üstesinden nasıl gelebileceğinin bir örneğiydi. Hafızamda ve kalbimde sonsuza dek kalacak olan bir örnek” diyerek açıklıyordu.
Doria’nın feminizmi eşitlikçi liberal bir feminizmdi, kadın-erkek arasında kavgaya yol açabilecek çatışmalardan kaçınıyordu. Doria, görüşlerini ‘La Femme Nouvelle en Egypte’ başlıklı yazısında şöyle açıklıyordu: “Eğitimli kadınlar için ortaya atılan ilk sorulardan biri, kadınlıklarının korunmasıdır; diğeri kadınların kamusal hayattaki rolü ve üçüncüsü ise kadının toplumdaki rolüdür. Feminizm, erkek ve kadın arasında sürekli bir kavga değildir.”
Filistin kadın hareketinden etkilendi
Mısırlı kadınlara ulaşmak ve onları hakları konusunda onları eğitmek, yeni siyasi değişimlere yönlendirmek istedi. Bunu başarmak için onlara Arapça hitap etmesi gerektiğini fark etti. 1945 yılında Arapça yayımlanan Bint Al-Nil (Nil’in Kızı) dergisini çıkarmaya başladı. Doria dergide, Mısırlı kadınların oy verme ve siyasi kurumlara girebilme hakları, çok eşliliğin kaldırılması ve boşanma hukukunun düzeltilmesi, eşit işe eşit ücret, kadınların okuldan uzak tutulmasına son verilmesi gibi konuları gündeme taşıdı.
1946 yılında Mısır toplumundaki kadınların rolünü tartışmak için Filistin’e giden Doria, dönüşünde Filistinli kadınların mücadelesinden ne kadar etkilendiğini “Filistin’deki kadın hareketinin gücünün gerçek bir yansımasını gördüm. Bunlar sadece Filistin’deki kadınlara değil, her yerde Arap kadınlarına yardım eden ve destekleyen kadınlardı” sözleriyle dile getiriyordu.
1948 yılında Shafik, kadınların temel toplumsal sorunlarının çözülmesine yardımcı olmak ve ülkelerinin politikalarına dâhil olmalarını sağlamak için Bint Al-Nil birliğini kurdu. Birlik, ülke genelinde bu amaçla merkezler kurarak okuma-yazma bilmeyenlere okuma-yazma öğretti. İş bulma bürosu gibi işlev gördü, ücretli çalışan kadınlar için bir de kafeterya açtı.
“Mısırlı kadınların, ellerini bağlayan kelepçelerden kurtulmaları gerek. Kadının kendisi dışında kimse ona özgürlük veremez.”
Doria Shafik
Nil’in kızları parlamento bastı
1949 yılında Zürih’e giderek Bint Al-Nil’i Uluslararası Kadın Konseyi üyeleri arasına kattı. Hem yasalar hem de toplumdaki yazısız kuralların kadınların lehine çevrilmesi için verdiği mücadelede giderek daha da netleşen Doria’nın öncülüğünde bin 500 kadın, 19 Şubat 1951’de hakları için Mısır Parlamentosu’na yürüdü ve orayı işgal etti. Doria ve arkadaşlarının talep ve düşünceleri netti: “Verili özgürlükler, toplumsal yapının yüzeyinde kalıyor. Mısırlı kadınların, ellerini bağlayan kelepçelerden kurtulmaları gerek. Kadının kendisi dışında kimse ona özgürlük veremez.”
Senato Başkanı pek çok şey vadetti ancak kadın hakları konusunda herhangi bir gelişme olmadı. Bu eylemin ardından Doria mahkemeye çağrıldı. Gittiğinde, çok sayıda Bint Al-Nil katılımcısı mahkeme salonuna geldi ve yargıç duruşmayı süresiz erteledi.
Bint Al-Nil Birliği, 1952 yılında Nasır’ın askeri darbesinden sonra ilk ve tek kadın siyasi partisi oldu. Partinin sesi, Bint Al-Nil Al-Siyassa adlı ek bir dergiyle duyuruldu. Ocak 1952’de kadınların Barclays Bank’ın bir şubesini kuşatıp kapatmasına önderlik etti, gösteri polis tarafından dağıtıldı, o da tutuklandı.
Gazeteciler Sendikası’nda açlık grevi
23 Temmuz 1952’de kendilerine “Hür Subaylar” adını veren bir grup subay ülkeyi ele geçirdikten sonra Doria, yeni hükümdarları övdü ve kadınlar için “bir Rönesans’ın başlangıcını” müjdeleyeceklerini yazdı. Ancak subayların otoriter eğilimleri kısa sürede ortaya çıktı.
12 Mart 1954’de Doria, tek başına Gazeteciler Sendikası’nda açlık grevine başladı. Daha sonra ona 14 meslektaşı katıldı. Açlık grevinin amacı, yeni anayasa taslağı için oluşturulan kurucu komitede kadınların bulunmamasını protesto etmekti. 10 gün süren açlık grevi, ulusal ve uluslararası medyanın dikkatini çekti. Kadınlar, başkan Mohamed Naguib’in kadınların siyasi haklarını güvence altına alacağına dair söz vermesinin ardından grevi sonlandırdı. 1956 yılında Mısırlı kadınlara ilk kez oy kullanma hakkı verildi.
Bu eylemin ardından dünyadaki kadın hareketleri arasında adı daha çok duyulan Doria, Ortadoğu ve Avrupa’da çeşitli ülkelere gitti, buralarda kadınlarla bir araya geldi. İtalya, İngiltere, Fransa, ABD, Japonya, Hong Kong, Pakistan, Hindistan ve Seylan da seyahat ettiği ülkeler arasındaydı. Her ülkede Mısırlı kadının hikâyesini, Mısır kadın hareketinin mücadelelerini ve karşılaştıkları zorlukları anlattı.
Doria ve beraberindeki kadınların yaptıkları pek çok etkinlik ve toplantıda, İslamcı gruplar tarafından yerel gazete ve dergilerde onlara yönelik saldırı kampanyaları başlatıldı. Buna rağmen kadın özgürlüğünü haykırmaktan vazgeçmedi.
Adını tarihten silmeye çalıştılar
Nil’in Kızları 1954 yılında diğer partilerle birlikte kapatıldı. Doria Shafik, 1957 yılında “uğruna ter ve gözyaşları döktüğüm bebeğim” dediği derneğinden de uzaklaştırıldı. Cumhurbaşkanı Cemal Abdül Nasır’ın diktatör rejimini protesto etmek için Hindistan büyükelçiliğinde 12 gün süren ikinci açlık grevini yaptı. Amacı, uluslararası kamuoyunu Filistinli mülteciler sorununa çözüm bulmaya çağırmak, İsrail’in işgal ettiği Mısır topraklarından çekilmesi için kamuoyu oluşturmaktı. Bu eyleminde yalnız kaldı.
Hindistan Elçiliği’nden siyasi mültecilik isteği reddedildi. Nasır tarafından ev hapsine mahkûm edildi. Ev hapsi 18 yıl sürdü ve ancak 1970 yılında Nasır’ın ölümüyle sona erdi. Ev hapsi sırasında çeviriler yaparak geçindi. Kuran’ı İngilizce ve Fransızcaya çevirdi. Bu dönemde adı kitaplardan itinayla silindi. 31 yıl süren evliliği sona erdi. 20 Eylül 1975 yılında balkondan düşerek öldü (Bazı kaynaklarda Nil nehrinde yaşamına son verdiği yazılı).
Dergilere ek olarak Shafik, bir kadının bir erkeğe köleliği hakkında L’Esclave de Sultane (Kralın Kölesi) adlı bir roman, Pierre Fanlac tarafından yayımlanan birkaç cilt şiir kitabı ve kendi anılarını yazdı. Son günlerinin şiiri Nadeen Shaker tarafından çevrildi ve The Cairo Review’da (Kahire İncelemesi) yayımlandı.
Cynthia Nelson, 1996 yılında Doria Shafik-Egyptian Feminist adlı kitabıyla onu dünyaya yeniden hatırlattı. Buna rağmen, Doria Shafik adı 2013-2014 eğitim yılı kitaplarından “başı açık” olduğu gerekçesiyle çıkarılarak tarihten silinmeye çalışıldı.
Kaynak
Doria Shafik – Wikipedia https://en.wikipedia.org
https://womenofegyptmag.com/2017/12/14/dinner-with-doreya-shafik-on-her-109th-birthday-1908-1975/
14 Aralık 1908: Mısırlı feminist yazar Doria Shafik doğdu https://catlakzemin.com
https://www.thecairoreview.com/midan/daughter-of-the-nile/
Devrimci Kadınlar-Queen of the Neıghborhood Kolektifi-çeviri: Zeynep Bursa-1.Baskı, Ekim 2012-Versus Kitap
