Feryal Saygılıgil s.feryal@gmail.com
Reçel yapmak için refüjde turunç toplarken hayatlarını yitirdi; Birsen, Nilüfer ve Özler. Belki evdekiler reçel yiyebilsin diye belki de bu reçelleri satıp eve katkı yapabilmek için. Görünmeyen emeğin işçileri, görünmeyen bir gece vardiyasında göçüp gittiler. Kadınların emek ve hayatları bu kadar ucuz olmamalı…
«28 Mart 2022 tarihinde Adana’nın merkez Seyhan ilçesinde reçel yapmak için refüjde turunç toplayan Birsen Sonkur, Nilüfer Kanat ve Özler Büyükmazı isminde üç kadın iki otomobilin çarpması sonucu yaşamını yitirdi.»
Bu feci ölüm haberini okuduğunda muhtemelen çoğu kadının aklına kendisinin de yaptığı kilerlik işler diye adlandırabileceğimiz reçel, tarhana, turşu, salça, erişte gibi ev işleri, yol kenarlarından, boş arazilerden yemeklik, böreklik otlar toplamak için harcadığı emek gelmiştir. Görünmeyen, karşılığı olmayan ücretsiz kadın emeğinin küçük bir kısmıdır bunlar.
Bu tür emek biçimi, türün biyolojik yeniden üretimini ve çocuk bakımını; emek gücünün yeniden üretimini, çalışma yaşamına hane halkının yeniden üretimini (beslenme, temizlik ve hane düzeni), hasta ve yaşlı bakımını; ev bakımını, ehli ve evcil hayvan bakımını kapsar. Kadınlar tarafından üstlenilen ev içindeki işler, evde bakım, kocasının, babasının ya da abisinin işinde çalışmak, görünmeyen emek ilişkileri, sevgi ilişkileri, doğal ilişkiler bu emek biçiminin içine girer (duygusal emek). Kadınlar emekle sevgiyi birbirine karıştırabilirler. Sevgi ve mahremiyet ilişkisi görünmeyen emeğin üstünü örtebilir. Kapitalizm ev emeğini normalleştirir. Bu emek biçimi günün her saatini içerir. Mesai saati yoktur. Karşılıksızdır. Çoğu zaman boğaz tokluğunadır. Kadınlar evde sadece iyi birer hemşire, hizmetçi, öğretmen, sekreter olmakla kalmaz aynı zamanda evdeki çatışmayı da engellerler. Diğer insanların hayatları onlara bağlıdır. İşlerinin, istek ve tutkularının nerede başlayıp bittiğini görmek imkânsızdır.
Reçeli afiyetle yiyen erkekler
Silvia Federici’nin ifade ettiği gibi, erkekler açısından bu durumun algılanma biçimi ise şöyledir: Ev işinin kadınlar için kolay olduğunu ve de erkekleri sevdikleri için bu işin hoşlarına gittiğini düşünürler. Kadınların hizmetlerini kabul edebilirler ve onlardan haz duyabilirler. Aslında erkekler kadınlardan müteşekkir olmalarını beklerler çünkü onlarla evlendikleri ya da yaşadıkları için kadınlara kendilerini ifade etme (yani onlara hizmet etme) fırsatı vermişlerdir, ‘Çok şanslısın benim gibi bir adam buldun’ gibi. Reçel yapmak için turunç toplamaya gitmek de çoğu erkek için hiç de üstünde durulmayacak, sıradan bir durum olabilir. Ancak kahvaltıda önlerine reçel gelince afiyetle yerler.
Birsen, Nilüfer ve Özler’in turunç toplamaya niye gecenin bir vakti (23.30 civarı) çıktıkları, yalnız başlarına değil de niye üçünün birlikte çıktığı üzerinde düşünmemiz gereken önemli detaylardır.
Birsen, Nilüfer ve Özler bütün gün evde ve/veya ücreli işte çalışıp vakit bulamadıklarından ya da sokaktaki turunçlara muhtaç olmanın çaresizliğini ele güne göstermek istememelerinden toplama işine gece çıkmış olmaları kuvvetle muhtemeldir. Birsen, Nilüfer ve Özler, kadınların gecenin bir yarısı sokakta her türlü saldırı ve tehdide maruz kalabileceklerini, sokakların geceleri tamamıyla erkeklerin tahakkümüne girdiğini bildiklerinden birbirlerine destek olmak, dayanışmak için üçü turunca birlikte çıkmış olabilir.
Sebebi ne olursa olsun, kim ne derse desin görünmeyen emeğin işçileri, Birsen, Nilüfer ve Özler, görünmez bir gece vardiyasındaki kazada yaşamlarını kaybetti.
