Kadın ve LGBTİ+’ların eşitlik ve özgürlük mücadelesi yükselip, genişleyip daha görünür hale gelirken; devletler daha da erkekleşerek bunun karşısında barikat örmeye çabalıyor. Kadın ve LGBTİ+’lar karşısında erkeği ve “aile”yi destekleyen yasalar çıkarılması bunun açık bir örneği iken başka bir örnek de uluslararası arenada öne çıkan devlet başkanlarının yaptıkları erkeklik gösterileri oluyor.
Hatırlanacaktır, yakın zamanda Fransa Cumhurbaşkanı Macron ile Rusya Devlet Başkanı Putin arasındaki Ukrayna-Rusya savaşı nedeniyle çıkan gerilimde erkeklik sık sık sergileniyordu. Üstsüz ve ayılarla güreşirken pozlar paylaşan Putin’e karşı Macron da pazularını öne çıkaran ve boks yaptığı fotoğrafları yayınlamıştı.
Uluslararası ilişkilerde bir “trend” haline gelen erkeklik gösterileri sürerken bu ülkelerde kadın ve LGBTİ+’ların hangi sorunlarla baş etmek zorunda kaldığına değinmek gerekir.
Ural Feminist Örgütü’nden Dianthus ve Hydrangea ile iki bölümden oluşan bir röportaj yaptık. İlk bölümde Rusya’da kadın ve LGBTİ+’lara yönelik erkek devlet politikalarını, çalışma yaşamında ve sosyal yaşamda ne tür ayrımcı uygulamalara maruz kaldıklarını, kadınların bununla nasıl baş ettiğini ve kadın hareketinin durumunu konuştuk. İkinci bölümde ise kadınlar, Rusya’da yasal kürtaj süresini kısaltmaya çalışan yeni yasa tasarısını ve buna karşı nasıl mücadele ettiklerini anlattı.
“Doğum nedeniyle patronlar kadınları istihdam etmiyor”
Rusya’yı, kadınlar ve LGBTİ+’lar açısından nasıl bir ülke olarak görüyorsunuz?
Rusya şu anda en homofobik yasalara sahip ülkeler arasında. Eşcinsel ilişkiler doğrudan suç sayılmaz, ancak bunların herhangi bir gösterimi suç sayılır. “LGBT propagandası yapmaya” ya da “gençler arasında cinsiyet değişikliğini teşvik eden bilgiler yaymaya” para cezası verilir, yurttaşlar için 50 bin-400 bin ruble; yetkililer için 100 bin-800 bin ruble ceza kesilmesi veya tüzel kişiler için 90 güne kadar faaliyetinin askıya alınması şeklinde.
2013 yılında yapılan bir ankete göre, ankete katılan Rusların yalnızca yüzde 20’sinden azı eşcinsel ilişkileri kabul edilebilir buluyordu. Burada, 2013 yılında LGBT kişilerin haklarını kısıtlayan ilk yasa tasarısının Rusya’da geliştirildiğine dikkat etmek önemlidir. Ve zaten Aralık 2022’de, Rusya’da LGBT propagandasının tamamen yasaklanmasına ilişkin bir yasa yürürlüğe girdi. Yaştan bağımsız olarak tüm vatandaşlar arasında “geleneksel olmayan cinsel ilişkilerin teşvik edilmesini” yasaklayan… Bu tür materyaller medyada, internette, reklamcılıkta, edebiyatta ve sinemada yayınlanmamalıdır. LGBT bireylerle ilgili herhangi bir bilginin gençler arasında yayılması yasaktır. Fyodor Dostoyevski’nin “Netochka Nezvanova” romanı bile bu yüzden satışı yasak olan kitaplar listesine dahil edildi.
Son zamanlarda da “Uluslararası LGBT Hareketi”ni yasaklanan aşırılık yanlısı bir örgüt olarak tanıyan bir yasa tasarısı da yayınlandı.
“Kadınlar ev hanımlığına zorlanıyor”
Kadınlar özellikle hangi alanlarda ayrımcılığa uğruyor? Kadına yönelik şiddet oranları ne durumda? Kadınlar bunlarla nasıl baş ediyor? Devlet ve kurumlar kadınları destekliyor mu? Kadın örgütlülükleri ne oranda?
Rusya’da kadınlar birçok alanda ayrımcılığa maruz kalıyor, çoğu zaman bu yasal bir ayrımcılık değil. Örneğin kadınları işe almamak… Çünkü patron “çocuk doğurma” çağındaki bir kadının doğum iznine ayrılmasından korkuyor. Ancak yasal ayrımcılık da var. Rusya’da kadınlar için yasaklanmış mesleklerin bir listesi bulunuyor. Kadınların resmi istihdamı için yasaklanan mesleklerin mevcut listesi, 21 gruba ayrılmış 100 uzmanlık ve iş adını içermektedir; 2021 yılına kadar bu tür 450’den fazla meslek vardı.
Şu alanlardaki meslekler kadınlar için yasaktır: Kimyasal üretimi, yeraltı işleri, madencilik işleri, metal işleme, kuyuların açılması, petrol ve gaz madenciliği, demir metalürjisi, demir dışı metalürji, radyo mühendisliği ve elektronik prodüksiyon, uçak üretimi, onarımı ve bakımı, gemi inşası ve gemi onarımı, kağıt hamuru, kağıt, karton ve bunlardan yapılan ürünlerin üretimi, çimento üretimi, taş işleme ve taş döküm ürünleri üretimi, betonarme ve beton ürün ve yapıların üretimi, ısı yalıtım malzemelerinin üretimi, tekstil ve hafif sanayi, gıda endüstrisi, demiryolu taşımacılığı…
Rus kadınlarına yönelik bu yasaklar, kendilerinin, üreme sağlıklarının ve gelecek nesillerin sağlığının endişesi olarak sunuluyor; ancak şunu akılda tutmakta fayda var: Bu tür bir “kaygı” yalnızca kadınların çoğu zaman bunu yapmaya zorlandığı statükoyu korumaya yönelik bir kaygıdır. Esas olarak tıp, ticaret ve çocukların bakımı ve eğitimi ile ilgili çok daha düşük ücretli pozisyonların yanı sıra muhasebeci, sekreter, personel çalışanı vb. pozisyonlarda bulunmaktadır. Bu pozisyonlar, kadınlar için yasak olan üretim pozisyonlarından birkaç kat daha az ücret almaktadır.
Ayrıca, geniş “ikinci” ve “üçüncü” vardiyalar, kadınları vardiya başına daha az saatle daha düşük ücretli pozisyonlarda çalışmaya, hatta “ev hanım”lığına zorluyor: çocuklara ve eve bakmak, yemek pişirmek, işyerinde manevi refahı korumak. Aile ve aile bağlarını sürdürmek, geleneksel güzelliği korumak. Rusya’da tüm bunlar çoğunlukla kadınlar tarafından yapılıyor, kariyer gelişimlerinden, finansal, fiziksel ve zihinsel refahlarından kesinlikle feda ediliyor (kadınlar ev işlerine ve sevdiklerinin bakımına ortalama 4 saat 20 dakika harcarken, erkekler bu süreyi 1 saat 53 dakika geçiriyor) ve bunun nedeni Rus neo-patriarşisidir.
Feminist hareket, kadınlara yönelik yasaklı meslekler listesinin ilk ortaya çıkışından itibaren bu listeye karşı çıktı; 2016’da BM, Rusya’yı çalışma mevzuatını gözden geçirmeye ve yasaklı meslekler listesini azaltmaya çağırdı ve şimdi, 2021’de, liste artık kadınlar için önemli ölçüde azaltıldı. Ayrıca patronların güvenli çalışma koşullarını oluşturması şartıyla kadınları her pozisyonda çalıştırma hakkı bulunmaktadır.
“Ekonomik şiddete maruz kalıyorlar”
Cinsiyet ayrımcılığı ve ikinci değişime gelince, Rus toplumu oldukça anti-feministtir ve devletin elindeki baskıcı araçların giderek genişleyen yelpazesi nedeniyle protestolar, mitingler ve grevler neredeyse tamamen yasa dışı olgular haline getirilmektedir. İlimizde kürtaj yasağına karşı yapılan mitinglerde eylemciler gözaltına alındı.
Zaman zaman milletvekilleri de ya “çocuksuz hareketini” ya da feminizmi aşırılık olarak tanımaya çalışıyor veya devlet kadın STK’larını yabancı ajan olarak tanıyor.
Rusya’da kadına yönelik şiddetin düzeyi çok yüksek. Sivil Toplum Kuruluşları Konsorsiyumu’na göre, 2020-2021’de Rusya’daki tüm kadın cinayetlerinin yüzde 70’inden fazlası eşleri ve akrabaları tarafından işlendi. Kasten cinayetten hüküm giymiş kadınların yüzde 79’u kendilerini aile içi şiddete karşı savundu. Meşru müdafaayı aştığı gerekçesiyle hüküm giyen Rus erkeklerin yüzde 3’ü kendilerini partnerlerine karşı savundu.
Ankete katılan kadınların yüzde 50’sinden fazlası aile içinde en az bir tür ekonomik şiddetle karşılaştıklarını doğruladı: tüm harcamaları sürekli olarak kocalarına bildirme zorunluluğundan, erkek partnerin evden kovma tehditlerinden ve paradan mahrum bıraktığından bahsediyorlar. Rusya’da vakaların yüzde 75’inde kadınlar aile içi şiddete maruz kalıyor. Evlilikte ise bu oran yüzde 91’e çıkıyor. Aile içi şiddete ilişkin polise yapılan ihbarların yüzde 56’sı kayıt altına alınıyor, geri kalanı ise çeşitli aşamalarda “kayboluyor”.
Aile içi şiddet mağdurlarının yüzde 10’u polise başvururken, kadınların yalnızca yüzde 6’sı doktorlara, yüzde 2’si ise avukatlara başvuruyor. Mağdurların yüzde 96’sından fazlası polise başvurduklarında aldıkları yardımdan memnun değil. 2022 yılında “dayak” maddesi kapsamındaki ortalama para cezası 5.362 ruble oldu. (Rusya 2017 yılında “yakın kişilere” yönelik dayağı suç olmaktan çıkardı ve bunları idari suç olarak değerlendirmeye başladı.)
Oldukça korkutucu rakamlar değil mi? Ancak aile içi şiddetle mücadele yasası henüz kabul edilmedi, ancak feminist gruplar bu yasanın kabul edilmesi için uzun süredir mücadele ediyor ve toplum bu yasa konusunda oldukça olumlu: Rusların yüzde 79’u aile içi şiddetle mücadele yasasının kabul edilmesini destekliyor. Rus mevzuatı aile içi şiddete ilişkin ayrı bir suç öngörmemektedir. Aile içi şiddet eylemleri Ceza Kanunu veya İdari Suçlar Kanunu’nun genel hükümlerine göre soruşturuluyor.
Rusya’da yalnızca mağdura veya diğer kişilere karşı şiddet kullanma veya şiddet tehdidiyle veya mağdurun çaresiz durumundan yararlanarak gerçekleştirilen cinsel nitelikteki eylemler tecavüz olarak kabul ediliyor. Evlilik içi tecavüz, Rus yasalarına göre tecavüz sayılmıyor.
Rusya’nın bazı bölgelerinde, sözde “kadın sünneti” uygulaması hâlâ gelişiyor, ancak İnguşetya’daki böyle bir operasyonla bağlantılı olarak dokuz yaşındaki bir kız çocuğuna “kasıtlı olarak küçük bedensel zarar verme” suçundan ilk karar verildi. AİHM’nin yardımıyla ancak 2022’de bu mümkün oldu. Sanığa 30 bin ruble para cezası ödemesine karar verildi, ancak basında çıkan haberlere göre zaman aşımı süresinin dolması nedeniyle ödemeden serbest bırakıldı. Rusya artık AİHM kararlarının uygulanmasından tamamen vazgeçti.
Rusya’da şiddetten kurtulan kadınlara barınma, hukuki danışmanlık ve psikolojik destek sağlayan, kâr amacı gütmeyen çok sayıda sivil toplum kuruluşu var. Devlet, kural olarak onlara yardım etmiyor ve çoğu zaman faaliyetlerine karşı çıkıyor. Feminist gruplar uzun zaman önce aile içi şiddetle mücadeleye ilişkin bir yasa taslağı hazırladı ancak yasa kabul edilmedi. Radikal ve liberal feministler yıllardır aile içi şiddet ve cinsel şiddet konularını öne çıkarıyorlar ve bu kesinlikle yeterli olmasa da meyvelerini vermeye başlıyor.
“Önümüzde uzun bir yol var”
Devlet ve kurumları kadınları hangi konularda destekliyor?
Rusya’da kadınların devlet tarafından desteklenmesi, yalnızca kadınlar “anne” ise mümkün olabiliyor. Anne adaylarına hamilelik süresince bütçesel tıbbi destek, kadın kliniklerinde, doğum ve çocuk polikliniğinde bir yıla kadar ek hizmetler için toplam 11 bin ruble tutarında doğum belgesi veriliyor. Multivitaminler, iyot, kalsiyum ve demir preparatları gibi hamilelik ilaçları ücretsiz veya yüzde 50 indirimli olarak sağlanıyor. Küçük çocuklu annelere ve doğum yapan kadınlara, ancak aile başına iki asgari geçim tutarından (yani bölgemizde yetişkin bir kadın için aylık 16.675 ruble ve bir çocuk için 15.281 rubleden) daha az gelirleri varsa ödenek sağlanmaktadır. Çocuk başına da “doğum sermayesi” adıyla para vermektedir.
Bu kadınları destekliyor mu? Bence öyle. Cinsiyet eşitliği için bir araç mı? Hayır, hiç de değil. Çünkü annelere sağlanan çok çeşitli emek avantajları nedeniyle, kapitalistler için onları işe almak kârlı değildir, bu nedenle ülkemizde anneler ile genç ve orta yaştaki çocuksuz kadınlar arasındaki gelir farkı ortalama yüzde 10’a ulaşmaktadır. Bu durum, kadınları düşük maaşlı işlerde çalışmaya zorladığından cinsiyet ayrımcılığını pekiştirmektedir.
Kadınlar bu duruma haklı olarak içerliyor ancak devlet, propagandası aracılığıyla bu kızgınlığı “kadınlar çalışmaya adapte olmadıkları halde onları çalışmaya zorlayan feministlere” yöneltiyor. 2024 yılında Rus yetkililer sık sık yükseköğrenimin kadınlar için zararlı olduğunu, okuldan sonra doğum yapmaları ve daha sonra okumak için üniversiteye gitmeleri gerektiğini, çünkü doğum oranının düştüğünü söylüyorlar.
Sonuç olarak şunu söyleyebilirim: devlet kadınları ancak kadınların mevcut eşitsiz konumunu koruyacak şekilde destekliyor ve taviz verme konusunda çok isteksiz.
“Feministler baskı altında”
Bunlarla mücadele eden kadın örgütlerinin durumu nedir?
Ülkede kadın örgütleri var ve sayıları oldukça fazla. Aile içi ve kadına yönelik diğer her türlü şiddetle mücadele eden, kadın mahkûmları destekleyen, zor yaşam koşullarındaki kadınlara yardım eden, bilimde kadınlar hakkında eğitim veren, Ukrayna ve Dağlık Karabağ’dan gelen mültecilere yardım eden sivil toplum kuruluşları ve kâr amacı gütmeyen kuruluşlardan bahsetmeye değer. Rus devleti yasalarla bu tür bazı kuruluşları ve burada çalışan kadınları yabancı ajan olarak tanımlamaya çalışmasına rağmen, faaliyetleri kesinlikle yasaldır. Tüm kuruluşlar aktif olmaya devam etmektedir.
Tüm Rusya’yı kapsayan feminist ve aktivist örgütler şu anda fiilen mevcut değil. Ural Feminist Örgütü, RFO ONA, FemKyzlar gibi iki – üç bölge için birkaç örgüt var. Ağırlıklı olarak kültürel boş zaman etkinlikleri olan ve Rusya’nın birçok şehrinde var olan ancak hiçbir şekilde tüm şehirlerinde bulunmayan ve faaliyet sıklıkları şehirden şehre değişen kentsel feminist örgütler-kulüpler vardır.
Feminist örgüt aktivistleri, eylemleri nedeniyle baskıya maruz kalmıştır. Ural Feminist Örgütü aktivistleri, İçişleri Bakanlığı’nın aşırılıkla mücadele departmanı tarafından cinayet, dayak ve ceza davaları ile tehdit edildi, aktivistlerimiz kaçırıldı, polis etkinliklerimizi engelledi, üzerimize provokatörler gönderildi, hakkımızda iftiralar atıldı, devlet resmi kâr amacı gütmeyen kuruluşlara bizimle işbirliği yapmaya cesaret etmemeleri için baskı yaptı ve aşırı sağcı örgütler aleyhimize ihbar mektupları yazdı.
Özetlemek gerekirse, kâr amacı gütmeyen ve sivil toplum kuruluşları, devletin erkek yanlısı ve ataerkil politikalarını desteklemedikleri sürece devlet desteklerini kaybediyor. Birçok feminist topluluğun ise istikrarsız, aile içi ve cinsiyetlendirilmiş şiddete karşı mücadele dışında birleştirici teorik ve pratik pozisyonları yok. Çevrimdışı olanlar, afiş ve sloganlarla görünür olanlar siyasi baskı, tehdit ve zulme maruz kalıyor. Daha fazla feminist kadın olduğu doğru, ancak pozisyonlarımızı özgürce ifade edebilmemiz için önümüzde uzun bir yol var.
Ana Fotoğraf: BirGün
- Ural Feminist Örgütü’nün sosyal medya sayfasından: https://m.vk.com/fem74?from=post ↩︎
